Skip to main content

Full text of "Synopsis metaphysicae, ontologiam et pneumatologiam complectens"

See other formats 


m^^ii 


S  YNOPSIS 

METAPHYSICAE, 

ONTOLOGIAM 


ET 


PNEUMATOLOGIAM 

GOMPLECTENS. 


E  D  I  T  I  O     Q_U  I  N  T  A. 


GLASGUAE, 

IN    AEDIBUS    ACADEMICIS 

EXCUDEBANT    ROBERTUS    ET   ANDREAS   FOULIS 
M.DCC.LXII. 


y>^ 


ADAMsUfl.lS' 


lll 

Capitum  Argumenta. 

PARS   I. 

CAp.  I.  "T^E  Ente  el  commimibus  rcrum  attribu- 

•^-^    tis.     Metaphyfica  quid   fit.     Ontolo- 

gia  et  Pneumatologia  Pag.  i 

X.  Entia  qua  ratione  innotefcunt  a 

a.  Ens,  Ellentia,  Exiflentia  conjugata  3 

Quid  Eflentia  et  Exiftentia  4 

Quatuor  Exiftentiae  indicia  S 

Rerum  Eflentiae  «juales  ib. 

3.  A£lus  et  potentia  6 

4.  Nulla  Idea  Ente  generalior  7 
Relationes,  poffibilia,  impoflibilia.  Denomi- 

nationes  Externae.  Negationes  et  pri- 
vationes.  Entia  rationis.  Radix  pcflibili- 
tatis  7,  8,  9 

5.  Sola  Entis  Idea  efl  abfoluta        ^  10 
CAP.  II.  De  Axiomatis  Metaphyficis  11 

I.  Axioma  quid.   quo  fenfu  innatum  ib. 

a.  Nullum  principium  omnium  primum       xz, 

3,  Axiomata  indubitabilia  13 

Non  in  Deo  cernuntur  ib. 

Axiomata  parum  utilia  ib, 

Duo  utiliora  14 

CAP.  III.  De  proprietatibus  Entis  16 

1 .  Unitas,  Identitas,  diverfitas  ib. 

Mentium,  Idearura  17 

Individuationis  principium  18 

Rerum  Corporearum  ib. 

2f,  Veritas  Logica  et  Ethica  ib. 

Metaphyllca  ip 

a  2 


ir 


Bonitas  flve  perfe£lio  19 

Phyfica,  et  Moralis  ib. 

Perfedioncsabfolutae,  et  fecundum  quid  zi 

Ubi  et  Quando,  an  omnibus  conveniant  ib. 


Variae  fentcntiae 

i3 

Quando  permanens  et  fucceflivum 

_a4 

Cap.  IV.  Entis  divifiones 

a5 

I. 

Independens  et  dependens 

ib. 

Dependentiae  indicium 

17 

z. 

Ens  neccflarium  et  contingens 

ib. 

NecefTitas  Interna  et  Externa 

ib. 

3 

Ens  limplex  et  multiplex 

19 

4- 

Finitum  et  infinitum 

30 

De  infinitis  quaeftioncs 

ib. 

S- 

Caufa  et  Caufatum 

31 

Caufae  Logicae,  morales  &c. 

33 

Materiales,  formales,  finales 

34. 

De  Ffficientibus  axiomata 

35 

De  Effeftibus 

35 

Nulla  taufarum  feries  infinita 

37 

6. 

,  Csufae  rationales,  neccfTariae  et  contingen- 

tes 

38 

Libertas  quid  fit 

39 

1' 

Subflantiae  ct  accidentia 

41 

Qui  veri  modi 

41 

Subltantiac  corporeae  et  cogitantes 

ib. 

Cap.V. 

,  De  Categoriis 

44 

I. 

Subflantia 

ib. 

Quantitatis  gencra,   magnitudo,  eaque  tri- 

plex  4S 

Tempus  ib. 

Verae  quantitates  incertae  45 

Numerus  ib. 

Qualitates,  Motus  et  Cogitatio  4S 


CAP 


Quies  et  Figura 

48 

Gravitas  et  cohaefio 

49 

Omnis  Qualitas  fubjefto  congrua. 

ib. 

4. 

Relatio  non  eft:  res  externa 

51 

Non  vanae  earum  Ideae 

ib. 

Numerorum  Relationes  clariffimae 

5* 

5. 

Adtio  et  paflio 

ib. 

Quid  Lex  Naturac 

53 

6. 

Reliquae  categoriac 

ib. 

PARS     II.        De  MeNTE   HUMANA. 

'.  I. 

Tr\  E    Animi    viribus,    primo    de  intel- 
-^   ledu                                                  SS 

I. 

Spiritus  Subftantia  cogitans 

ib. 

a. 

,   Intelle^lus  et  voluntas 

56 

Senfationes  carumque  Caufae 

57 

3' 

.   Direclae  et  reflexae 

ib. 

Externae,  et  qualitates  Primariae  et  Secun- 

dari;,e 

58 

Gratae,  moleftae  et  mediae 

ib. 

Ideae  comitantes  Durnio  et  Numerus 

59 

Aliae  vifu  et  tadu  fenfiles 

ib. 

Omnium  caufa  Deus 

60 

Mens  in  iis  aftuofa 

ib. 

Boni  et  mali  prima  notitia 

61 

4- 

,  Senfus  interni  five  confcientia 

ib. 

Ideac  liorum  abftra£tae 

62. 

Senfui  refiexo  grata  Novitas,  ampVituio,  fi- 
militudo,  fonorum  concentus,  omnifque  u 
mitatio,  et  rerum  cognitio  6a,  tfj 

Senfus  communis,  et  affeduum  contagio  63 
Decori  et  honefti  64 

haec  vis  innata  ib. 


fj 


Scnfus  Laudis  ct  Vitupcrii 

<S5 

Senfus  ridiculi 

6S 

6. 

Memoria,  Ratio  et  imaginatio 

ib. 

Idcarum  conjunftiones 

6» 

7. 

Bonum  fenfu  judicatur 

ib. 

Quae  voluptatcs  praecipuac 

69 

8. 

Habitus 

70 

9. 

Judicia  abflrada  et  abfoluta 

ib. 

Quomodo  penes  nos 

71 

Cap.  II 

:.  De  voluntatc 

73 

X. 

Appetendi    vis    duplcx.    appetitus 

fcnfiti- 

vus 

74. 

z. 

Appetitus  rationalis 

'  ib. 

Res  mixtae  qui  appctuntur 

15 

3- 

Libertas  quid 

J6 

Qualc  imperium  in  appetitus 

19 

Gaudia,  moerores 

8* 

4. 

Appetitus  fenfitivus  et  paffiones 

ib. 

Caufa  vitiorum 

8ar 

5.   Motus  benigni,  tranquilli  aut  perturbati  ib. 

Inftindus  naturales  85 

U.  Senfus  molcfti  antccedentes  aut  fubfequen" 

tes  8(5 

Imperium  in  pafliones  ib. 

7.   Paffiones  haud  inutiles  87 

CAP.  III.  An  Spiritus  fit  a  corpore  diverfus  88 

I.  Variac  fententiae.   notitia  noftra  exigua  ib. 

s,  3.    Ingens  afFedionum  difparitas  et  repug- 

nantia  89,  90 

4.  Res  eas  cffe  diverfes  oflendit  fenfus  intcr- 

nus  91 

5,6.   Res  cogitans  cfl  fimplex  et  aftuofa ;  cor- 

pus  concretum  et  iners  pa^ 

7.  Nulia  fpirituum  gencratio  aut  corruptio  p4 


vii 

Locus  fpirituum  ^        Ib. 

GaP.  IV.    De  animi  corponfque  conjun£lione,  et 

ftatu  feparato  9  5 

I,  X.  Aaimi  imperium  in  corpus  fuum,  et  cum 

eodem  conjun£lio  9<J,  97 

3.  Immortalitas  a  Deo  pendet  p8 

Eam  exigit  Dci  Juftitia  99 

P  ARS  IIL     De  Deo. 

nr*Heologia  naturalis  quid  fit  103- 

Cai».  I.   Oftenditur  Deum  eflc  103 

I,  z.   Ex  mundi  fabrica  104 

Duplex  agendi  genus  ib. 

3.  Dcum  cfle  doccnt,  Corpora  coelcftia  105 

etipfaterra  106 

4,5.   Animantum  ftru£hjra  107 

et  gencrum  confervatio  108 

6.  Idem  docent  animi  partes  105 

7 .  Diluuntur  argumenta  contraria  1 1 1 

8.  Aliae  plures  rationes.  alicjuid  acternum  cft 

et  primum  iix 

Materia  non  ens  primum  113 

Sentcntiarum  comparatio  115 

9.  Argumenta  Cartefii  ib. 
CAp.  II.   De  Attributis  naturalibus  I17 

I.   Attributa  qni  innotefcant.  Communicabi- 

lia  et  incommunicabilia  117,118 

a,  3 .  Independentla,  neceflitas,  et  Unitas   118 

4,  5,  6.  Infinitas»  Deus  Spiritus,  fimplex 

119,  izo 

Immutabilis  ib. 

t.   Immenfus,  aeternus  ib. 


8,   Incomprchcnfua  xix 

CAp.  in.   De  artributis  intelle<riiia!ibus  1^4. 

I,  z.   Deus  vivens,  omnipotens,  omnifcius,   I- 

deac  divinae  ib. 

3.    Scientia  infinita.    SimpUcis    Intelligentlaet 

vifwnis,  media  125,  i%6,  ixj 

CAp.  IV.   De  voluntate  Dei  130 

1.  Voluntas  Dei  qualis.  beatitudo  non  pendet 

ab  extcrnis  ib. 

Bonitas  gratuita.   Voluntas  libcra   130,131 

2.  Conftat  Deum  efle  bonum,   cx  mundi  fa- 


Cap. 


brica 

133 

et  felicitatis  exfupcrantia 

134. 

De  origine  mali 

136 

Deus  optimus 

138 

3,  4.   Juftitia,  San£Htas,  Veritas 

138,  139 

V.  De  operationibus  Dei 

141 

1.   Operationes  Quales 

ib. 

3,.   Ex  bonitate  fluunt 

14*- 

Creatio  prima  et  fecunda 

ib. 

Confervatio 

143 

3.  Dei  providentia  reguntur  omnia 

ib. 

Nulla  de  Decretorum  ordine  Quaeftio  mo- 
venda  145 

4.  Qui  regantur  libera  ib. 

5.  Jus  imperii  divini  14S 

6.  De  Tiieologia  revelata  149 
UndeeiFides                                        ijo 


METAPHYSICAE 

SYNOPSIS. 

P  A  R  S    I. 

PE  E  N  T  E    E  T    C  O  M  M  U  N  I  ^tfS 
RERUM   ATTRIBUTIS. 

G  A  P.   I. 
D  E     E  N   T  E. 

T  TaUD  incommoda  apud  antiquos  erat 
-*•  *•  PHiLOSOPHiAE  partitio,  in  natura- 
LEM  five  PHYSiCAM,  quac  omnes  continebat 
fcientias  fpeculativas,  de  rebus  five  corporeisj 
iive  incorporeis;  moralem,  Ethicam,  fcil. 
et  Politicam;  etR.ATioNALEM,  quaeLogicam 
compled:ebatur,  etRhetoricam.  Omnem  podea 
de  *  communiffimis  rerum  attributis,'  de  Deo  et 
Aniraa  cognitionem,  a  Phyficae  finibus  ad  Me- 
laphyficara,  relegaverunt  AriftoteHci ;  qui  me- 
TAPHYSiCAM  appellarunt  *  fcientiam  de  Ente     ^'''^  "-^'^^ 

quod  a  matena  elt  abitraccum :    atque  m  ea, 
omnem  dodtrinam  de  attributis  communiffimis, 
de  generalioribus  Entis  divilionibus,  de  Deo  et 
Mente  huraana,  contineri  voluerunt* 
A 


D  E     E  N  T  E, 

R-cccntiorlbns  qtiibufdam  arrifit  alia  veteris 
Phyficae  defcriptio.    ONfoLOGiAM*,quam  di- 

Ontohgtn  et  ^unt,  *  fcientlam  ftatuunt  de  ENTE  et  commu- 

Pneumatolo-     •n-     '  ^.  -l     •     ?      •     •  •j 

nillimis  rerum  attributis ;    nimis  auidem  exi- 

gta»  ^ 

lem:    deinde    pneumatologiam    tradunt; 

doftrinam,  nempe,  de  Deo  et  Mente  Humana; 

et  PHYSicAM,parcius  acceptam,  quae  eft  *fci- 

*  entia  de  corpore.'  lllarum  brevem  exhiben- 
tes  fynopfm,  ad  minus  generalia,  a  generaliori- 
bus,  progredimur. 

I.  QuAMQUAM  rem  nullam  attingere  va- 

'^^*     leat  mens  noflra,  nifi  Ideae  five  notionis  cujuf- 
Tationc  inno-   .  .  ... 

tefawt  "^'  ^"^  propnae,  aut  analogicae,  mterventu  ; 

cum  non  ipfae  Res,  fed  Ideae,   aut  Notiones, 

proxime   menti  objlclantur :    Idearum  tamen 

plurirhas,  ad  res  externas,  tanquam  earundeni 

imagines  aut  repraefentationes,  referre  cogimur 

ab  ipfa  natura.    *  Senfationls  praeteritae  memo- 

*  riam '  retlnemus,  certi  omnino  eam  antea  ex-* 
tliifi^e;  ejufque  debilem  quandam  Ideam  ubi 
Tolumus  nos  revocare  poffe,  quando  non  am'=* 
plius  manet  ipfa  sen  satio.  Suppetit  hinc  cer- 
tlflimum  indicium,  Ideas  quafdam  effe  rerum 
aliarum  repraefentationes.  Su  i  infuper  retinet 
quifque  conscientiam,  aut  fenfjm  iftiufmo- 
di,  qui  eum  haud  dubitare  finit,  an  idem  ma-» 
neat  hodie,  qui  heri  fuerat,  mutatis  utcunque^ 
aut  aliquamdiu  celTantibus  cogitationibus :   ne* 


D  E    E  N  T  E.  5 

^ue  duMe  ad  {&{&  refert  priores  fuas  fenfatio-  Cap.  I. 
nes,  judicia,  aiFedus  et  motus  quofcunque  quo-  Kyi'^ 
rum  retinet  memoriam.  Hinc  etiam  Rei  verae, 
ab "Idea  quavis  diverfae,  fuppeditatur  notio  aut 
informatio.  A  natura  item,  fimili  irapellimur 
ratione,  fpecies  quafdam  vifu  aut  taclu  percep- 
tas,  ad  res  plane  externas,  quarum  fmt  imagi- 
nes,  referre.  Quae  omnia  monftrant,  Res  efTe 
veras,  ab  Ideis  diverfas,  iifdemque  fubjedlas  ; 
quae  Idearum  objedla  vulgo  appellantur, 

Quum  autem  Idearum  interventu  res  inno- 
tefcant,  Ideifque  voces  adjungamus,  quae  ea- 
rum  vice  in  fermone  fungantur ;  fedulo  in  om- 
ni  Philofophia  cavendum  eft,  ne  ea  quae  Ideis 
aut  vocibus  tantum  conveniunt,  rebus  etiam  ex- 
ternis,  aut  Idearum  Objediis  tribuamus.  Qua 
in  re  Scholafticorum  incuria  miras  plane  dedit 
in  Metaphyfica  turbas. 

II.  Entis  *Idea  generalls  et  abftra6la  eft  ^^^^  Effen- 
*  omnino  {impliciilima,  omnem  refpuens  defini-  tia,  et  Exif- 
'  tionem:'  quae  cum  in  omni  alia  idea  invol- ^^«f»'^.  7««* 
vatur,   de  aliarum  omnium  objedtis   univoce '^'"'^^'•^^^^' 
praedicari  poteft.    Omnis  igitur  verae  propofi 
tionis  affirmantis  objeftura  eft  aliquid  quod  ve- 
re  eft  aut  exiftit,  eo  tempore  quod  refpicit  pro- 
pofitio.  EssENTiA  et  ExiSTENTiA,  funt  vo- 
ces  Enti  conjugatae;   idem  fere  in  Abftrafto 
fignificantes,   quatenus  ad  objeda  referuntur, 
A  2 


4  D  E    E  N  T  E. 

ParsI.  quod  ipfum  Entls  nomen.  Neque  ulla  intelllgi 
,S>ors>'  poted:  Eflentia  in  ipfis  rebus,  quae  non  exiflat ; 
jieque  Exiftentia  eft  quiddam  in  ipfis  rcbus  Ef- 
ientiae  fuperadditum.  Quum  autemRerum  Na- 
turas  aut  EflentiaSj  nobis  repraefentare  videan- 
tur  noftrae  ideae,  complicatae  praefertim,  et 
multiplices  quae  attributa  notiora,  '  quaJitates 

*  fenfiles,  potentias  et  relationes,'  continent; 
complicatas  hafce  Ideas  Elfentias  appellamus ; 
quaeque  folis  ideis  conyeniunt,  rebus  ipfis  fae- 

.  pe  temere  adfcribimus.  Quumque  iftiufmodi 
.  Ideas  ipfa  fibi  faepe  formet  mens,  nulla  re  ex- 
terna  excitante,  ex  fmiplicibus  quas  antea  acce- 
perat  Ideis,  quamvis  fatis  noyit  nullam  iifdem 
tunc  temporis  rem  externam  refpondere ;  in- 
caute  fibi  linxerunt  quidam,  '  Efientias  quaf- 

*  dam,  eafque  aeternas,  fuifle  fine  exiftentia  ;* 
fiquando  autem  fubnafcatur  Res  iftiufmodi  ideae 
fimilis,  tunc  cenfent  Exiftentiam  EiTentiae  fu- 
pervenientem,  veram  Rem  efficere,  fivc  Ens 
reale  Atque  hinc,  Effentiam  et  Exiftentiam 
dixerunt  EfTendi  Principia,  live  Entis  conftitu- 
tiva.  Quicquid  vero  Effentiam  habet  veram,  eo- 

-dem  tempore  habet  Exiftentiara,  eodem  fenfu 
quo  habet  Eflentiam,  aut  quo  efl  Ens,  aut  Ali- 
quid. 

^y  Efjen-         ^,  .  j         r      -r  . 

tia  auidF  tamen  omnmo  eadem  iignificant  hae 

iftentia,       voces  :   EfTentia  enim,  *  primaria  Rei  attributa 


D  E    E  N  T  E.  j 

•  denotat;'  qualia  in  Ideis  compHcatis  jundlif-  Cap  I. 
que  contineri  folent,  etiam  ubi  nullum  eft  ob-  V^VN^ 
je6lum.  *  Exiflentiae  notio  femper  eft  fimplex ;' 
quaeque  neceffario  menti  fuggeritur  ab  omai 
fenfatione ;  atque  ab  illa  fui  confcientia,  quae 
omnem  cogitationem  comitatur,  Eandem  etiam 
-iuggerunt  fenfationes,  quae  natura  duce,  exter- 
■nas  res  tanquam  veras  depingere  videntur: 
cum  nemo  fentiens  dubitet  an  ipfe  fentiat,  aut 
Ht ;  atque  num  res  corporeae  verae  fint  paucos 
<iubitare  finit  ipfa  naturae  vis.  Generales  hae  et 
abflradlae  effentiae,  et  exiftentiae  notiones,  funt 
fimplices  ;  EfTentiae  fingularis,  aut  minus  gene- 
ralis  Idea  faepe  eft  coraplicata;  Exiftentiae 
feraper  eft  fimpliciflima ;  includens  folum  con- 
fufam  ad  temporis  partem  aliquam,  rationem; 
a  qua  omnis  eftentiae  notio  eft  fevocata. 

Res  exiftere  ccrnuntur  vel  fenfu  interno,  ^^atuor  ex^ 
quo  modo  quifque  fe  effe  novit ;  vel  fenfu  ex-  iftentiae  Itt" 
terno,  qui  naturali  vi,  alias  quoque  res  effe  fatis  ^^''^J^» 
cuique  afErmat ;  vel  Ratiocinatione  ex  efFedlis, 
caufls  aut  adjundis  fenlu  quovis  cognitis ;    vel 
4enique  teftimonio. 

Quamvis  intimae  rerum  naturae  five  efTen-  Rerum  cjjen" 
tiae  nos  lateant ;   varias  tamen  certa  naturae  ^^^^  <l>^ales, 
lege,  in  nobis  excitant  ideas ;  quarum  prima- 
rias  quafdam,  inter  fe  neceffario  connexas,  rei- 
^ue  ob]e<f^a€  femper  convenientes,  aut  ipfa  po- 


j6  ©  E    E  N  T  E. 

JPars  I.   tius  attrlbuta  his  ideis  repraefentata,  rel  eflen^ 
V^v^-'    tiam  appellamus.  Horum  attributoium,  in  ipfa 
re  non  aliud  alio  prius  aut  poiterius;  in  noflra 
tamen  cognitione  faepe  aliter  fe  res  habet ;  at- 
que  pro  varia  inquirendi  via,  varie.   Unde  uni- 
«s  ejufdemque  rei  plures  poffunt  efle  Definitio- 
nes,  prout  ex  hoc  aut  illo  attributo  caetera  eru- 
untur :  quarum  taraen  aliae  aliis  longe  coramo- 
diores. 
Acfus  et  Po-       1^^-  NuLLA  in  re  magls  vocibus  abutuntur 
tentia.  fcholaftici,  quam  in  dodrina  de  Actu  et  Poten- 

tia,  quibus  vocibus  plurima  confufe  fubjici- 
unt.  Adus  Phyficus,  qui  eil:  vis  agendi,  vel  eft 
primus  vel  fecundus.  Adus  primus  ipfa  eft  a- 
gendi  vis  ;  A6lus  fecundus,  ipfa  aftio.  Poten- 
tia  Phyfica  adiva  five  atluofa,  eft  ipfe  a6lus 
primus  :  Potentia  paffiva,  eft  pofle  pati ;  five 
ca  rei  mutabihtas  naturalis,  unde  naturae  a<5lu- 
ofae  vi  obnoxia  e/l,  ut  per  eam  yarie  mutari 
poffit. 

*  Achis  metaphyficus  eft  ipfa  rel  exiften- 
'  tia,'  et  nonnunquam  *  quaUtas  quaevis  ipfam 
*  perficiens,'  praecipue  agendi  vires.  Potentia 
huic  oppofita,  dicitur  '  rei  non  exiftentis  poffi- 
bilitas  ;'  aut  rei  exiftentis  ftatus  naturae  alicui 
aftuofae  ita  obnoxlus,  ut  aho  atque  aHo  modo 
mutarl  poffit.  Deus  igtur  Ens  primum,  aho- 
rum  omnium  Creator  ec  Redor,  nullique  mu- 


D  E    E  N  T  E.  f 

tationi  obnoxius,  dicitur  Aftus  purus :  caetera  Cap.  I. 
autem  omnia  dicuntur,  a  primo,  fuifTe  in  poten-  V^^vn.^ 
tia :  cui  quum  fupervenit  Adus,  fada  fuerunt 
Entia  realia,  aut  vera.  In  hoc  ipfo  vero  ftatu 
manet  aliquid  potentiale,  quod  vi  Dei  varie 
mutari  pofBnt  aut  deftrui.  His  vocibus  confu- 
fis  non  aliud  fubeft,  quam  quod  Ens  primura 
fit  aeternum  fine  initio,  omnique  perfe<5lione 
abfolutum  et  immutabile,  nuHique  obnoxium ; 
caeterorum  omnium  ideas  formari  potuiiTe  an- 
tequam  ipfa  fuerant :  quumque  fint,  tamen  po- 
tentia  Dei  mutari  poffe.  Perperam  hincdixeris, 

*  a6i-um  et  potentiam'  effe  Entis  principia. 

IV.   VociBus  omnino  abutuntur  qui  fibi  ^-^^j^  j^^^ 
fingunt  Ideam  aliquam  effe  Ente  magis  genera-  Enie  gene^ 
lem     Imaginabile  quod  vocant,  efl  vera  notio,  rdior. 
cui  forte  nullum  efl  objedlum.   Quocunque  au- 
tem  fenfu-  dixeris  imaginabile  aut  aliquid,  eo- 
dem  fenfu  dicas  Kns  verum,  five  de  Ideis  lo- 
quare,  five  rebus  fubjedlis.    Neque  medium  efl 
ullum  inter  *Ens  et  merumnihil.'  Quae  recen- 
fentur,  funt  *  Relationes,  PofTibilia,  Impoflibilia, 

*  Denominationes  externae,  Privationes,  Nega- 

*  tiones  et  Entia  Rationis.' 

Relationes  funt  notiones  quaedam,  ^^Xehtione]» 
duarum  rerum  contemplatione  ortae,   quibus 
nullum  efl  objeclum  diverfum  ab  ipfis  rebus 
comparatis,  earumque  affedioiiibus,  et  adioni- 


g  D  E    E  N  T  E. 

Pars  I.  bus;  quae  omnia  perfpe(5la,  fuggerunt  ratldnii 
\ky>r^  aut  habitudinis,  quae  inter  res  intercedit,  notio- 
Bem.  Res  comparatae  dicuntur  TERMiNi,quo- 
rum  aker  efl:  subjectum  feu  relatum,  al- 
ter  CORRELATUM.  Comparandi  caufa,  alter- 
utrius  a6lio  forte  aliqua,  aut  qualitas,  aut  affec- 
tio,  cujus  uterque  participat,  dicitur  funda- 
MENTUM.  Relationes  lunt  verae  Ideae,  qua- 
rum  objeda  extra  mentem  ex  variis  rebus  ve" 
riffimis  conflantur ;  non  vero  aliquid  a  funda- 
mento  et  terminis  diverfum. 

P^jjllilia.  PossiBiLiA  funt  *termini,  autldeae  com- 

'  plicatae,  quarum  partes  inter  fe  conveniunt.* 
Ubi  nullumeftobjedura,dicunturpurepoffibiIes, 
Verae  funt  Ideae,  quibus  nihil  reri  refpondet. 

XmpJJiMUa.       I M po  s s I B I L I A  funt  *  termini  complicati,, 

*  quorum  partes  feorlim  notant  Ideas  ita  fibi 

*  invicem  contrarias,  ut  conjungi  nequeant.* 
Verae  funt  voces,  veras  Ideas  feparatim  figni- 
ficantes,  et  nihil  amplius. 

Dcnomina-  DeNOMI NATIONE  S  EXTERNAE  funt  *  ad- 

iio7ies  exter- «  jedivae  voces  paffive  fignificantes,  veram  ac- 

*  tionem  aut  qualitatem,  in  aliquo  oblique  et 

*  confufe  connotato,  repraefentantes ;'  inLati- 
no  fermone  tamen,  non  conjunftae  cum  fubftan- 
tivo  nomine  ipfius  agentis,  aut  illius  cui  incft  ea 
c|-ualitas. 

NeGATIONES  etPRIVATIONES  funt  *T0- 


nae 


t)  E     E  N  T  E.  ^ 

*  ces,  notantes  loquentis  fententiam,  aut  notl-    Cap  I. 

*  tiam,  quod  certa  res  non  habeat  qualitatem  Vs-^^VN^/ 

*  quandam  veram.'  Quae  fi  huic  rerum  generi -^«'^■'^^«^«^J, 
naturalis  fit,  vox  eam  abefle  notans,  dicitur^^-^^'^'^^'"" 
Privatio;  fin  fecus,  Negatio.    Neutrius 

uila  vera  efl:  adtioj  afFedtio,  aut  praedicatum. 

Entia  Rationis  funt  vel  Ideae  quibus ^''^^'^  ^^^^ 

*  nullum  eft  objedum;'  quae  Entia  Ratio-'''^^'^' 
Nis  suBjECTivE  dicuutur:  vel  *  termini  com- 

*  plexi,  quorum  partes  inter  fe  pugnant ;'  quae 
funt  Entia  Rationis  objective.  Haec 
omnia  funtvel  verae  Ideae,  vel  verae  faltem  vo- 
ces  :  Objeda  ipfis  propria  nulla  funt. 

V.   In  celebri  illa  quaeflione,  an  Radix  Ci-^^^^x  Pojp^ 
ve  caufa  Possibilitatis  in  rebus  intrinfe-  ^  ^  ^  *^* 
cus  fita  fit,  an  vero  extrinfecus  accedat ;  vel 
quaeritur  *  Ubinam  fit  potentia  quae  cuivls  I- 

*  deae  Objecflum  efficere  valeat  conveniens?' 
Quae  certe  In  folo  Deo  efl  reperlenda :  vel  po- 
tlus  quaeiitur,  *  Quonam  crlterio  novimus  hulc 

*  termlno  Objedum  efficl  poffe  congruum,  Illi 
'  non  pofTe?'  Hoc  criterium  in  ipfis  terminls 
petendum  ;  quorum  fi  paftes  inter  fe  conflant, 
funt  pofliblles  ;  cum  apud  Deum  flt  omnls  po- 
tentla :  fin  fecus,  funt  impofTiblles  ;  vel  potlus, 
termlnl  nihll  fignmcant.  Fruflra  vero  rogares, 
num  Ifllufmodl  termlno  pofTet  efTe  res  fubjedla ; 
cum  terraini  nlhll  fignlficent  nlfl  Idearum  inter- 

B 


lo  DE     E  N  T  E. 

Pars  I.  ventu:  hujufmodi  autem  termino  ex  pluribui 
V.^W.^  nominibus  concreto  nuUa  fubefl  Idea. 

Quae  autem  fieri  poflint,  vel  non  fieri,  vix 

noftri  eft  judicii  certo  ftatuere  ;  cum  pro  inge- 

nii  noftri  tenuitate,  faepe  nos  lateat  ea  inter 

terminos  magis  complicatos  repugnantia,  quae 

haud  illum  lateret  qui  pleniorem  haberet  rerum 

notitiam.   Ubi  vero  fatis  apparet  repugnantia, 

refte  pronunciamus  terminum  efle  Impolfibi- 

lem. 

Traeter  En-       VI.    De  Entis  Idea  hoc  monemus,  eam  fo- 

tis  Ideam     lam  efTe  prorfus  abfolutam :  caeterafque  om- 

omnes    «^««^neg^  -Qye  fubftantiarum,  five  modorum  aut  attri- 

butorum  qualiumcunque,  aliquam  fui  Objedi 

ad  alia  habitudinem  aut  relationem,  vel  diftinc- 

te  et  clare,  vel  confufe  et  obfcure,  in  fe  involve- 

re ;  quod  fingulas  percurrenti  facile  patebit. 


JDE     AXIOMATIS, 

IZ 

Cap  II. 

v-^vx^ 

CAPUT  II. 

De  Axiomatis  Metaphysicis. 

AXiOMATA     Metapkysica     (WcuntUY  Jxiojna 
*  Propofitiones  generalillimae,  per  fe  per-  qtiid. 
^  fpicuae,  atque  immutabiles.'   Neque  quidem 
-omnis  propofitio  per  fe  perfpicua  eft  Axioma, 
nifi  fit  iminutabilis ;  neque  omnis  immutabilis 
eil:  per  fe  perfpicua. 

Haec  Axiomata  ideo  dixerunt  antiqui  inna-  ^ofenfultp- 
ta,  quod  hominibus  naturale  fit  ea  intelligere  ;  "^^^  P"^' 
quum  eam  rationis  habeant  vim,  quae  omnes 
fere  ad  earum  notitiam  perducet.  Innata  au- 
tera,  recentiores  quidam  ea  tantum  dicunt,  quae 
a  primo  animi  ortu  nota  erant  et  obfervata. 
Hoc  fenfu  non  funt  Axiomata  haec  innata; 
quum  iliorum  termini  generaliffimi  ferius  omni- 
no  in  mentibus  oriantur,  pofl  plures  demum  I- 
dearum  fingularium  comparationes,  qualitati- 
bus  eas  a  fe  invicem  difcriminantibus  fepofitis. 
Neque  quia  omnes  hifce  Axiomatis  prompte  af- 
fentiant,  efhcitur  ea  a  primo  fuiffe  cognita,  aut 
menti  a  primo  impreffa.  AfTenduntur  enim  oni- 
nes  propofitioni  cuivis,  etiam  fingulari,  de  re 
quavis  fenfili  quae  objicitur ;  ubi  manifella  efl 
B  2 


fnnaputm 
omnium  prt 
mmn. 


12  DE    AXIOMATIS 

Pars  I.  inter  Subjedlum  et  praedicatum,  connexio,  vel 
V-^Vx.i^  repugnantia :  Ideas  autem  fmgulares  et  fenfiles, 

hi  authores  innatas  effe  nolunt. 
Nullum  ji^    NuLLUM  eft  humanaecognitionisprin- 

cipium  omnium  primum.  Plurima  enim  axio- 
mata  pariter  per  fe  innotefcunt,  ut  etiam  propo- 
fitiones  pluriniae  minus  generales :  atque  in 
omni  demonfrratione  aut  fyllogifmorum  ferie, 
terminus  quifque  extremus  femel  reperiri  debet 
in  propofitione  aliqua  per  fe  evidenti,  aHoquin 
Tiulla  erit  rationis  conclufio. 

De  veritatis  criterio  fruflra  laborarunt  qui- 
dam ;  quum  non  alia  reperiunda  fit  praeter  ip- 
fam  rationis  facultatem,  aut  menti  congenitara 
intelligendi  vim. 

Eifata  per  fe  evidentia,  ut  etiam  veritates 
demonflratae,  ideo  dicuntur  aeternae  et  immu- 
tabiles,  quod  quocunque  demum  tempore  mens 
quaelibet  ad  eas  confiderandas  fe  converterit, 
eum  cernet  inter  fubjedca  et  praedicata,  vel 
nexum  vel  repugnantiam,  quae  in  propofitione 
enunciatur.  Neque  hujus  nexus  aut  repugnan- 
tiae  alia  caufa  quaerenda,  quam  quae  ipfas  Ide- 
as  formavit :  quum  in  ideis  quibufdam,  aliae  i- 
ta  neceffario  fua  natura  implicentur,  ut  fine  iif-^ 
dem  diflinfte  et  plene  intelligi  nequeant.  Unde 
neque  potentia  Dei  mutabilis  efl  ifliufmodi  pro- 
pofitionum  veritas  5  quum  intelligi  aut  cogitari 


Verltath 
friterhm. 


Veritates 
aeternae. 


Metaphysicis.  13 

?iequeat  fubjedlum,  quin  et  fimul  praedlcatum  Cap  ir, 
includat.  V^^^W/ 

III.  De  his  Axiomatis  quemquam  ferio  pof-  Indubitabu 
fe  dubitare,  non  eil  credibile.  Si  quis  de  omni-^'^- 
bus  dubitaret,  is  certe  feraper  haereret.  Neque 
hoc  efFatum,  *  ego  cogito,'  quamvis  omnium 
propofitionum  Abfolutarum  prima  fit,  alii  cui- 
vis  eruendae  inferviret,  apud  eum  qui  de  Axio- 
mads  dubitaret ;  ne  quidem,  ad  hoc  ipfum  col- 
ligendum,  quod  ipfe  fit.  Multo  minus  ad  con- 
clufiones  Abflra<ftas  valebit  haec  propofitio  ab- 
foluta.  Ex  abflra6Hs  enim  folae  oriuntur  con- 
clufiones  Abflradae,  et  ex  Abfolutis  Abfolu- 
tae. 

Quantumvis  autem  de  horum  Axlomatum  jy^„  ,•„  j^g^ 
veritate  communis  fit  omnium  confenfio,  ut  tti- cernuntur, 
am  de  veritatibus  omnibus  demonftratis,  apud 
eos  qui  demonflrationes  capiunt ;  minime  fom- 
piandum  efl:,  omnes  eam  veritatem  unicam  in 
natura  quadam  communi  contemplari,  tanquam 
modum  quendam  ipfi  inhaerentem.  Ubi  enim 
multi  ideas  habent  prorfus  fimiles,  licet  non  e- 
afdem,  fimiles  etiam  cernent  inter  eas  nexus  et 
cognationes :  unde  tantum  efEcitur  omnes  fimi- 
li  rationis  vi  effe  infI:ru6los. 

Nec  minus  errant  qui  tanti  haec  faciunt  Ax-  Axhmats 
iomata,  ut  necefTaria  cenfeant,  aut  utilifHma,  'mP^^"^  ^tt- 
wnni  rerum  cognitione.  Singulares  enim  et  mi-  "** 


Duo  utllio- 
ra. 


1,^'  DE     AXIOMATIS 

Pars  I.    nus generales propofitiones,  prlores  innotefcunt," 
y_,^-y^^  etiam  citra  Axiomatum  opem;    licet  eorum 
fubfidio,  veritates  antea  cognitae  aliis  facilius 
exponantur. 

Axiomata  omnla  per  fe  innotefcunt,  ubl  anl- 
mus  fe  ad  ea  contemplanda  converterlt.  Neque 
ex  Indu6tione  nafcitur  ipfis  fides ;  quae  omnis 
ea  ratione  fubnixa  parum  firma  efiTet  futura, 
quam  tamen  cernlmus  firmlfiimam . 
■  IV.  Inter  Axlomata  metaphyfica  praecl- 
pue  utllia  funt  haec  duo,  omnino  veriflima,  ubi 
de  rebus  fubje6lls  loqulmur,    non  de  Idels,- 

*  Omne  Ens  exiftit,  et,  foli  Entl  vera  qualitas, 

*  aut  affectio,  aut  acfllo,  eft  trlbuenda.'  Horum- 
ope,  tollitur  confufio  Metaphyficae  folennis ; 
ubi  quae  Ideis  aut  voclbus  funt  proprla,  rebus 
extra  mentem  adfcribuntur.  Huic  malo  prae- 
cideretur  faepe  occafio,  fi  quls  hoc  fibi  In  Meta- 
phyficis  Im.peraret,  ut '  nomlni  cuivls  adjeftivo 

*  fuum  adjungeretfubftantivum,'  quamvis  La= 
tinl  fermonls  ratlo  hoc  non  exigat. 

Ex  hls  Axlomatls,  hoc  afTequImur  Corolla-' 
rium :  *  Omnes  propofitiones  abflradlas  et  af- 
'  firmantes,  ubi  de  rebus,  non  Ideis  agltur,  efi!e 

*  hypotheticas  ;'  ubl  intelligitur  Exlflentla  ob- 
jefti,  tanquam  conditio  antecedens,  fme  qua 
non  funt  verae. 

Fruflira  hic  loci  congeruntur  Axlomataquae^" 


Metaphysicis.  i^ 

dam  alia.   '  Impoflibile  eft  idera  fimul  efle  et  Gap  II. 

*  non  eiTe  :  quodlibet  eft  vel  non  eft :  totum  eft  \^y^\r\^ 

*  majus  fua  parte  :  quae  conveniunt  in  uno  ter-  Caetera  pa- 

*  tio  conveniunt  inter  fe:'  et  fimilia  plura :  ^"^"  "^'^^'^' 

quorum  alia  nullum  praebent  ufum ;  alia  haud  . 

^  ^  ^  ^    ,  \  ^   commuma. 

latis  communia,  ut  omni  rerum  generi  conveni- 

re  poffint ;  quaedam  tamen  axibmata  haud  in- 

utilia  *  deinceps  tradenda. 


*Vid.  Cap.  IV.  5.  de 
Caufis.  Locum  de  Axi- 
omatis  eorumque  utilita- 
Se,  nuper  perfecutus  eft 


"Wolfius  in  Ontologia, 
diligentia  quae  quibuf- 
dam  obfcura  videbitur. 


i6 

Pars  I.  C  A  P  U  T    m. 

De  Proprietatibus  Entis. 


A' 


Ttributa  Entis  communlffima  funt 
Ideae  quaedam  In  ipfa  Entis  notlone  in- 
volutae  et  implicataej  quae  cum  ipfo  Ente  reci- 
procantur,  et  de  omnibus  ejufdem  inferloribus 
praedicari  poflunt. 

Attributa  Entis  rccenfentur  haec  tria ;  U- 
nitas,  Veritas,  Bonitas;  quibus  adjun- 
gunt  quldam  connexionem  aliquam  cum  Spatio 
et  tempore :  live  Ubi,  et  Quando. 
Unitas,  I-         Unitas   vel  Specifica  eft,  vel  Numerlca, 
dentttas,Di~^^'^^^  dicenda  potius  eft  Simllitudo ;  pofterlor, 
Identltas.   Unltas  Numerica  fatis  nota  definiti- 
onem  refpuit.  Neque  alium  praebet  ufum  fcho- 
lafticorum  de  Unitate  doctrina,  quam  ut  corri- 
gat  ipforum  de  naturis  univerfalibus  errores. 
Unitatem  dlcunt  proprietatem,   '  qua  Ens  efl 
*  indivifum  in  fe,  et  dlvifum  ab  omni  allo.' 
Quod  nihil  aliud  fonat,  quam  quod  nihil  fit 
plura  ful  ipfius.  NuIIa  autem  de  Identitate  mo- 
verl  poteft  quaeflio  nifi  ubi  duae  occurunt  Ide- 
ae  aliqua  ratione  diverfae ;  ubi  faltem  res  quae- 
dam  diverfis  obfervata  erat  temporlbus,  aut  in 
diverfis  locls.   Temporis  vero,  et  Spatii  partes 
quaevis,  ab  omnibus  aliis  Spatii  et  Temporis 


De  Proprietatibus  Entis  I^ 

partibus  funt  mamfefte  diverfae,  licet  omnes  Cap  III. 
fmt  fimillimae.   Si  quidem  difpares  aut  diffimi-  V^yv^»^ 
les  fint  rerum  Ideae ;  res  fimul  eafdem  exci- 
tantes  planiilime  novirtius  effe  diverfas. 

De  Identitate  autem  oriuntur  quaefli- -^'^'^''^^'-^' 
ones,  ubi  agitur  vel  de  ipfa  mente,  vel  de  Ideis, 
vel  de  rebus  corporeis.  Mentem  fuam  eandem 
manere,  fibi  confcius  efl  quifque,  repetentia  il- 
]a,  five  Perceptione  Interna,  certiflima,  afl  inef- 
fabili,  qua  novit  fuam  mentem  a  mente  quavis 
alia  omnino  diverfam  effe.  Alteram  vero  men- 
tem  diverfis  temporibus  obfervatam,  effe  ean- 
dem,  argumentis  tantum  Pfobabilibus  colligi-' 
mus  ;  quae  tarberi  ad  certitudinem  proxime  ali- 
quando  accedunt.  Ubi  diverfis  temporibus  re- 
vocatur  fimilis  omnino  Idea,  Judicium,  Senfa- 
tio,  mentifve  motus  aut  affedio  quaelibet,  ex 
ipfis  temporibus  diverfis,  difcrimina  quaedam 
haec  repetita  capiunt ;  ut  vix  eadem  dici  poflint 
cum  prioribus,  quibus  funt  fimillima.  vix  ta- 
men  tanta  eft  haec  diverfitas,  quanta  inter  cor- 
pora,  eodem  tempore  diverfa  occupantia  loca ; 
aut  corporis  ejufdem  motus  prorfus  fimiles  di- 
verfis  temporibus  repetitos.  Rerum  corporea- 
rum,  licet  limillimarum,  vera  apparebit  diverfi- 
tas,  fi  in  eodem  tempore  diverfa  loca  poflide- 
ant :  fine  quo  indicio,  haud  aigumentis  certifn- 
mis  conflabit  de  corporum  fimilium  diverfitate; 
G 


1$  De  Proprietatibus  Entis. 

Pars  I.  Quac  autem  fimilia  funt  corpora,  aut  diffimiliSy 

V.^^v-x.y  Idearum  ope  quas  excitant  dijudicandum  erit. 

Jndividiiati-       Haflenus  de  indiciis  unde  identitatem  cerni- 

ems  P^i"<^i- YYius  aut  diverfitatem.     Si  quaeratur  de  caufa 

^      '  cur  res  fit  una,  aut  de  Individuationis  principio 

in  re  ipfa :  nonaliud  affignandum,  quamipfa  rei 

natura  exiftens.    Quaecunque  enim  caufa  rem 

quamlibet  fecerat  aut  creaverat,  eam  unam  eti- 

am  fecerat,  aut  individuam,  quo  fenfu  volunt 

Metaphylici.   hujus  tamen  Unitatis  plura  funt 

genera. 

Res  corporea  ideo  faepe  dicitur  una  eadem- 
^ut  rcrum  ,  .  /-, 

que,  quodomnes  matenae  partes  ealdem  mane- 
corporea-       ^     ^  ^  ^   _ 

rum.  rejudicemus:  quae  Subflantiae  unitas  dici- 

tur.     Gorpora  autera  organica  et  arte  faila, 

quaedam;    ubi  non  curant  homines  Materiae- 

Identitatem,  eadem  dicuntur  manere,  ubi  fimi^ 

lis  prorfus  manet  coagmentatio,  aut  flruiSura 

artificiofa  iifdem  ufibus  idonea;    licet  indies 

mutetur  materia,  novis  partibus  in  focum  prio- 

rumfuccedentibus;  quod  omni  corpori  animato, 

iifque  quae  gignuntur  e  terra,  contingere  cerni- 

mus. 

Veritas  apud       H.    Veritas,  apud  Logicos   et   Ethicos, 

Logicos  et     aliquid  utile,  et  cognitione  dignum,  fonat :  a- 

Eihicos.       pm^  Metaphyficos,  non  aiiud,  quam  '  quod  res 

*  quaeque  talis  fit,  qualem  Deus  omnifcius  eam 

*  effejudicat;  aut,  quod  vere  fit  id  ipfura  quod. 


De  PROPRIETATIBUS  EntIS.  I9 

*  efl.'    Veritas  LoGicA  efl  '  propofitlonis  Cap  III. 

*  convenientla   cum    rebus   ipfis.'     Ethica,  V^^vV-/ 

*  cum  mentis  fententiis.' 

Ve  r  I T as  Metaphyfica  apud  quofdam  fcrip-  Veritas  Me^ 
tores  claros,  idem  fonat  quod  Naturae  Conftan-  taphyfica. 
tia,  StabiJitas,  aut  metaphorica  quaedam  Solidi- 
tas  et  Amplitudo :  quo  fenfu,  quod  Infinitum, 
efl  etiam  veriflimum ;  Finita  quaequeminus  ve- 
ra ;  eorum  faltem  Veritas  ar<5lis  Inclufa  efl  limi- 
tlbus,  ultra  quos  nihil  verl  habent.  Ex  verae 
qualitatis  cujufque  notione,  ad  gradum  ejuf- 
dem  altifiimum,  generall  quadam  et  obfcura  no- 
tione  attingendum,  faclle  mens  afTurgit ;  atque 
in  proclive  efl  credere,  aliquam  €&  naturam  ea 
perfed:ione  fumma  et  abfoluta  praeditam. 
Quod  ad  durationem  attlnet  et  extenfionemi 
,vix  ac  ne  vlx  quldem  fe  cchibere  potefl:  mens, 
-quin  finc  ratioclnatlone  credat  aliquid  effe  et 
immenfum  et  aeternum, 

III.  HocfolumfenfudicIpofruntoniniaBoNA,5i3«iV^j  ^ve 
^uod  Deum  omnia  confilio  optimo  conflituifTe  ^^'Z^^'''» 
credamus,  in  fines  praeflantiflimos,  quibus  om- 
nla  aptiflime  inferviant :  aut  quod  nulll  rel  de- 
fint  fua  attributa  efTentialia,  quae  metaphyficis 
Perfedlones  dicuntur :  quod  cur  Bonitas  dicen- 
da  fit,  aut  quid  afFerat  ad  rerum  cognitionem, 
nemo  facile  dlxerit.   Physicam  habere  Bo-Perfe^i9 
N I T A  T  E  M  dicuntur  ea,  *  quae  naturam  quara-    ^^^'^^' 
G   2 


20  De  Proprietatibus  Entis, 

Pars  I.  '  vis  perclplentein  beatam  faclunt  et  confer- 

V^V^  *  vant;  eique  fine  detrimento  funt  giata.'  Res 
item  viventes  et  fenfu  praeditae,  ratione  fui  di- 
cuntur  Perfeftae,  cum  eas  habent  affecliones  et 
vires,  queis  fe  ipfae  beatas  facere  aut  fervare 
poflint.  iftiufmodi  rerum  genera  alia  aliis  per- 
fe6liora,  quo  plures  habent  fenfus  virefque  fub-? 
limiores  voluptates  perclpientes.  quarum  ubl 
.nulla  alicui  deeft,  quae  in  hoc  rerum  genere  re- 
periri  folent;  dicitur  Perfedionempartium  pof- 
fidere:  quae  quo  majores  funt,  eo  graduum 
Perfedione  praeftat.  Aliorum  vero  habita  rati- 
one,  cenfentur  Res  vita,  fenfu,  et  rationis  viri- 

^'""'^^^■^^'buspraeditaeMoRALiTERBoNAE  '  ideoprae- 
*  cipue  quod.eas  habeant  vires,  et  eam  (imul 
voluntatem  conftantem,  aut  Indolem,  quibus  et 
poffint,  et  vehnt  aliorum  feUcitati  infervire/ 
Omnes  enim  eas  fibi  appetunt  vlres  ;  eam  indo- 
lem  in  aUo  laudant ;  eam  fenfu  interno  experi- 
retur  quifque,  fibi  fua  fadla,  confiHa  et  volun- 
tatis  recolenti,  fore  laetiffimam*. 
.  Quum  autem  plurima  fint  rerum  viventium 
genera,  diverfis  praedita  fenfibus,  qui  ex  rebus 
longe  diverfis  voluptatem  caplunt ;  non  eaedem 
vires  in  omni  Rerum  genere  Perfediones  cen- 
fendae :  quae  unigeneri  utiles  funt  et  jucundae; 
alteri  inutiles  forent  et  pefliferae :  Quaeque  rei 
■*  Vid.  Partis  II.  C.  I.  5.  de  redi  et  dccori  fenfu. 


De  Phoprietatibus  Entis.  2i 

uni,  fuTiniatn  quam  capere  poffit,  beatltudinein  Gap  III. 
efficerenc,  eas  alterum  genus  admiCtere  non  po-    v^^^vn^ 
teit;  aut,  (i  ad:iiitteret,  viHlfinamei  volupta- -P^''/"'?*-'?^'''-!^ j 
tem  miniltrarent.  hinc  orta  ed  Perfectionum  di- ^^>^"^^^»  '^ 
vifioin!ign!s,quod"quaedamnaturamquamcun-     . , 
que  iis  ornatam.  beatam  efficerent,  nuilamque 
imperfeitionem  includerent ;'  aliae  vero,  *  na- 
turis  tantum  humiiioribus  prodeffe  poffint, 
imperfe^tionem  involventes,   eiquc  medelam 
atferentes  aut  levamen.'   Hae  dicuntur  Per- 
FECTio.MES   RESPECTivAE,  aut,  Secundum 
Quid;  iliae,  vero,  dicuntur  purae  et  abso- 

LUrAE. 

IV.   Inter  Entis  attributa  coramunlffima,      UM,  et 

rlris  qulbuf Jam  doaiffimis  annumerantur  '  nex-  ^'^"^^'  ^''^ 

.  .  de  omnibus 

us  quidam  cum  Spatio  et  Tempore  ;     quae  pfag^cari 

reras  res  effe  contendunt,  fi  modo  uUa  nofl:rIs^a^„j.? 

Ideis  fit  fides.  vera  videntur  habere  attributa : 

utrlque  fua  proprla  eft  extenfio,  feu  quantitas, 

in  infinltum  porredta  :  utrique  fuac  funt  partes 

immutabiles ;  quae,  licet  Res  a  fe  dlverfas  fibi 

coexiftere  feque  penetrare  finant,  nullis  taraen 

cjufdem  fecum  naturae  partibus  funt  penetrabl- 

ies.   Mutua  inter  Spatium  omne  et  Tempus  in- 

tercedit  habitudo  aut  connexlo :  quura  tempus 

^^uodvis  idem  fit  in  omni  Spatio;   et  Spatlum 

quodvis  idem  manere  in  omni  Tempore  vldea- 

tur :  cum  utriufque  parte  afiqua  conneduntur 


22  DE  PROPRIETATIBUS   EntIS. 

Pars  I.  Res  fere  omnes  :  eorum  ope  cernltur  Rerum  fl- 
Kyy\tJ  milllmarum  diverfitas  veriffima,  cum  partes  U- 
trumque  habeat  omnino  diverfas :  fme  Utroque 
inteliigi  nequit  Motus,  ejufve  Velocitas :  Diu- 
turnltas  autem  praecipuum  dat  voluptati  omni, 
aut  dolori,  ad  vitam,  veJ  beatam,  vel  miferam, 
momentum :  fine  utroque  intelligi  nequit  mun- 
dus  corporeus,  aut  ulla  corporis  afFe6lio.  Sine 
Tempore  effe  nequeunt  mentis  humanae  afFedi- 
onesulJae,  aut  adiones ;  quae  tamen  neutiquam 
cum  Spatio  videntur  connexae.  Neutrius  pars 
aliqua  fine  rellquis  efle  poteft  ;  vel  interire  reli- 
quls  manentibus.  An  tamen  fint  Res  per  fe  a 
Deo  aife6tae ;  quo  muftdum  corporeum  et  res 
fucceflivas  efficere  poffit ;  an  Dei  infiniti  Modi 
infiniti,  haud  facile  eft  certo  aliquid  ftatuere. 
Prior  tamen  fententiae,  utcunque  ita  obfcura 
ut  mentis  aclem  fuglat,  vero  fimllior  vldetur ; 
quia  utrunque  ex  partibus  conftat  vere  diverfis. 
In  Tempore  durare  vldentur  omnia  nobls  nota, 
omnefque  rerum  affeftiones :  Temporls  riotio  > 
quaedam,  omnem  comitatur  perceptionem,  aut  • 
affedlionem,  cujus  ipfa  mens  eft  confcia.  la 
Spatio,  exiftere  vldentur  fola  corpora,  eorum^ 
que  afFe6liones ;  non  vero  affedllones  Illae  quae 
fplrltibus  vldentur  proprlae :  unde  et  facllius  a- 
^  nimo  finglmus,  nullum  fulffe  allquando  Spatlum 
cxtenfum,  antequam  Deus  mundum  effecerat- 


Db  Proprietatibus  EvTiSi  2^ 

corporeura;    Duratlonem  vero  five  Tempus,  Cap  III, 
td  initium  habuifTe,  vel  finem  habiturum,  vix,  *^^^y\j 
ac  ne  vix  quidem,  fingere  poflumus.    Quam 
autem  connexionem  cum  alterutra  habeat  Na^ 
tura  Divina,  plane  nefcimus.* 

rhilofophi  quidam  antiqui  et  Spatium  ef^^"'^"^^^ 
Tempus  credidiffe  videntur  notlones  quafdam 
nobis  prorfus  neceflarias,  quibus,  tamen  nihil 
externum  refponderet,  magis  quam  Numero- 
rum  ideis.  Spatium  voluerunt  e&  magnitudi-' 
nis  corporeae  ideam,  aliis  omnibus  corporunt 
aiFedionibus  detra<5Hs;  Tempus  item,  Conti- 
nuationis  five  fucceffionis,  quam  in  animi  moti- 
bus,  aut  in  cogitationum  ferie  obfervavimus,  i- 
deam  fimiliter  abfi:ra<5tam.  Numeris  qulnetiam;, 
magnitudinem  quandam  aut  quantitatem,  par- 
tefque  et  relationes,  pariter  ac  Spatio  et  Tem- 
pori,  afcribi;  quum  tamen  fateantur  omnes, 
nullum  efle  extra  mentem  Numerum  a  rebus 
numeratls  diverfum.  Hac  tamen  ratione  neutl- 
quam  rem  expediemus :  nemo  neceflarlo  nu- 
merum  fibi  fingit  ultra  res  quafque  numeratas 


*  Hac  de  quacftione 
confulantur,  Lockius  in 
tentaminc  de  intelledlu 
humano,  Henricus  Mo- 
rus  in  Encheirid.  Me- 
fciph.      Cudworthius  in 


Syftemate  intcUeftuall ; 
S.  Clericus,  in  Epiftolis 
ad  Leibnitium,  viii  om- 
nes  clariflimi,  dodiffimi, 
aliique  fcriptores  fatis 
noti. 


24  De  Proprietatibus  Entis. 

Pars  I.  porre6lum,  imo  cundis  rebus  numerandls  a^ 
V^^VN^  motis  fuperflitem ;  nemo  numerum  veris  rerum 
externarum  qualitatibus  per  fe  implicatum. 
Neque  rerum  iitus,  motufve,  aut  ipfam  cogita- 
tionum  fucceflicnem,  aut  denique  rerum  alia- 
rum  cum  Tempore  et  Spatio  Coexiftentiam, 
quae  dicitur,  inttlligere  potefi  quifquam,  nifi  a- 
liquid  veri  extra  mentem  his  ideis  refpondeat. 

Quantumvis  autem  haec  duo  res  verae  effe 
credantur,  nulla  videtur  caufa  cur  magis  unius 
rei  credantur  attributa  quam  aJterius  cujufque 
quae  fimul  extenditur  et  durat.  Neque  ideo 
rede  colligimus  utrumque  increatum  effe  et  ae- 
ternum,  quod  neutrum  cogitando  mens  amove- 
re  valeat :  quum  non  magis  a  corporea  natura 
colores  amovere  polTunt  qui  vifu  gaudent ;  qul- 
bus  tamen  idcis  nihil  externum  in  ipfis  rebus  fi- 
mile  eft.  Magnum  autem  efi:  difcrimer/  inter 
nectffa.rhrti  quandam  mentis  impulfionem  ad 
quaedam  fibi  repraefentanda,  et  certam  rationis 
conclufionem  quod  haec  vere  fint.  NuIIus  qui- 
dem  eft  In  Philofophia  locus  ubi  magis  appareat 
ingenii  humani  imbecillitas,  in  iis  comprehen- 
dendis  quorum  continuus  fere  efi:  ufus,  quaeque 
femper  in  omnium  fermone  verfantur,  quam  in 
hoc  ipfo  loco  de  Spatio  et  Tempore. 

^andoper.       inani  voce,  fine  ullo  fcientiae  augmento,  fo'* 

wanens  et    ^^^^  yidentur  fcholaflici  quum  ro  Qiiando  divi- 
fuccejjivunu 


De  Proprietatibus  etc.  d^ 

dunt  in  Permanens  feu  Slmultaneum  et  Succef-  Cap  III. 
fivum ;  illud  foli  Deo  afcribentes ;  ut  etiam,  ^■•V^».^ 
quum  To  Ubi  dividunt  in  Circumfcriptivum, 
quod  corporibus  convenit ;  Definitivum,  quod 
fpiritibus  creatis ;  et  Repletivum,  quod  foli 
Deo,  fine  ulla  extenfione,  omnia  loca  per  effen- 
tiam  replenti,  adfcribunt :  quae  intelligentiae 
noflrae  vim  et  notionem  fugere  videntur. 

Qul  autem  viri  dodti  fidenter  contendunt 
axloraatls  in  philofophia  necelfarii  loco  haben- 
dum,    *  Quod  nullibl  eft  non  eft,'  ut  etlam, 

*  nlliil  agere  poteft  ubi  non  eft  per  effentiam;' 
vldeant  ipli,  an  ro  '  allcubi  elfe,'  idem  fonet 
quod  vel  *  per  omne  fpatium  diifundi,'  quod 

*  foll  Infmlto  convenlt,'  vel  '  per  fpatli  partem 

*  diffundi,'  quod  folis  figuratis  et  extenfis  con- 
veniet ;  atque  an  non  utrumque  rem  exlgat  ex 
partlbus,  utcunque  connexls,  conflatam :  dein- 
de,  numnam  horum  alterutrum  mentis  qualita- 
tibus,  autadtlonibus,  judiciis,  ratioclnationlbus, 
amori,  odio,  defiderils,  gaudlis,  moeroribus, 
conveniat.  Videant  etlam,  numnam  verboruni 
involucris  decipiantur ;  quod  per  adverbla  Ubi, 
Ufquam,  Quando,  nomlnum  Tcmporls,  et  Spc^ 
tii  extenfij  ufum  vitare  fatis  habcant. 


D 


26 


Pars  I.  C  A  PU  T    l"v^. 

De  Entis  Divisionibus  Praecipuis^ 

Enth  De-  T^  1^^^,  g  prlma  divirio  eft  in  dependens,  fi- 
^en  en  ta,  j — j  ^^  faclum ;  et  independens,  quod  a 
aut  mdepen-      ,.     -  r.  ,  i       . 

dentia  •  hae.c  ""^^°  laclum  aut  creatum  erat.   Independentia, 

perfeBio  perfedtionem  arguere  videtur,  Abfoluta,  abfolu- 
fum^na.  tam :  Refpediva,  refpedivam.  rmmo  Indepen- 
dentia  abfoluta  et  plena  perfedlonum  infinlta- 
tem  arguere  vldetur:  cum  intelllgi  nequeatj, 
Rem  omnino  prlmam,  cujus  natura  nulllus  ar- 
bitratu  limitata  aut  circumfcrlpta  fuerat,  vel  u- 
num  quemvls  prae  allo  finltum  perfedlonum 
modum  poffidere  ;  vel  ad  unius  generls  perfec- 
tiones  reftringi,  ne  allas  etlam  poiTideat.  Sum- 
mam  ergo  perfe6tionem  habet,  quod  omnlno 
primum  eft,  unde  et  alia  omnia  orta. 

Haud  rede  videntur  viri  quidam  do^li  fuam 
de  Independentia  fententiam  expofuiile,  quaii 
iiila  naturae  prlmae  perfedio  aut  attributum,. 
ipfi  naturae  caufa  fuerat  aut  ratio  eur  exftiterit; 
cum  illa  omnem  eiTendi,  ut  vocant,  et  caufam  et 
ratlonem  refpuat.  Neque  in  natura  quam  non- 
dum  repraefentavimus  exiftentem,  intelligi  po- 
teft  attributum  quodvis,  autinternaquaevis  Ne- 
ceflitas,  hoc  efficiens  aut  exigens  ut  Ipfa  res  exi- 
flat. 


Entis  Divisiones  Praecipuae.  27 

Concludunt  igitur  Metaphyfici ;  '  eam  om-  Cap.  IV. 
"*  nem  NATURAM  efTe  DEPENDENTEM,  cuine-  V.-orv^ 

*  ceffarius  eft  omnino  modus  aliquis,  ex  certo  Dependenti- 

*  modoruni  genere,  fi  modo  omnium  modorum'^^ '"  ^  *^^* 

*  iflius  generis  pariter  fit  capax.'  Si  enim  fin- 
geretur  efi!e  independens;  unum  aliquem,  ex 
hypothefi,  modum  habuerat,  ante  ullam  caufae 
cujufi:unque  adlionem  aut  eledionem:  hic  igi- 
tur  unicus  modus  cum  rei  iftius  natura  aut  ef- 
fentia,  prae  reliquis  ejus  generis  modis,  magis 
erat  connexus:  aliorum  igitur  ejufdem  generis 
inodorum  non  pariter  capax  effet,  nec  eos  quof- 
vis  parirer  admitteret.  Corpus  autem  omne  a- 
liquem  locum,  aliquam  figurara,  flatumque  i- 
,tem  vel  motum  necefi^ario  habet;  neque  fine 
hujufmodi  afFcdionum  aliqua  effe  potefi: :  ad 
omnia  tamen  loca  efl  indifferens ;  omnes  figu- 
ras,  et  motum  omnem  ycI  quietem,  pariter  re- 
cipit :  res  igitur  eft  dependens  et  effeda. 

II.  Priori  affinis  efl  aliaENTis  divifio  iQ-Ens  necefa- 
Necessarium  et  contingens,  five  ^Qximrlum  et  con- 

VOLUNTARIUM.     Ne  CE  S  SARIUM   cfl    '  quod^^^-?^''^" 

*  non  a  voluntate  pendet ;'  eflque  terminus  vo- 

luntario  aut  precario  oppofitus. 

Neceffitas  alia  efl  Interna,  quae  et  Antece-  _  ^     _ 

.    .         Necejjitas 
dens  dicitur,  in  ipfa  rei  natura  fita ;  qualis  inter  interna  et 

terminos  abflradlae  propofitionis  five  evidentis,  externd, 

five  demonflratae,  reperitur  connexionis  Necef- 

D   2 


28  EnTIS  DlVISlONES 

Pars  I.  tas ;  quae  abfoluta  etlam  dicitur,  in  omniloco 
WVN^  et  tempore  eadem  manens  :  alia  eft  Externa  Ne-' 
celTitas,  Subfequens,  five  Hypothetica,  quae 
rem  aliam  prius  pofitam,  aut  hypothefin,  ne- 
ceflario  confequitur.  Perceptio  dicitur  ne- 
CESSARiA,  *  quae  nobis  vel  invitis  obvenit;* 
VQLUNTARiA,  contra,  *  quam  mutare,  prae-e 
pedire,  aut  fiftere  poffumus.  Judicium  eft 
necessarium;  cum  ea  eft  objedi  natura, 
quae  a  nulla  caufa  ita  mutari  poffit,  ut  judi- 
cium  non  fit  verum:'  aut,  cum  ea  'cernitur 
terminorum  connexio,  aut  repugnantia  in 
propofitione  declarata,  quae  compertum  fa^ 
ciat,  propofitionem  femper  foreveram.'  Haec 
propofitionum  abftraftarum  neceffitas,  in  pmni 
loco  et  tempore  eadem  manet :  atque  argumen- 
ta  quibus  oftenclitur,  per  metaphoram  dicuntur 
caufae;  Caufae  fcilicet  cognofcendi.  Essendi 
necessitas,  unde  Entia  dicuntur  neceffaria, 
notat  Exiftentiam  a  voluntate  non  pendentem : 
quae  fi  ab  humana  voluntate  non  pendeant,  re-? 
fpedu  Hominum  dicuntur  haec  Entia  Necefia- 
ria.  Si  a  nulla  omnino  voluntate  pendeat  Ex- 
iftentia,  dicitur  Necessitas  absoluta; 
quum  fcilicet,  res  illa  intelligitur  ab  aeterno 
per  fe  fuifle,  atque  adeo  ftabilis  et  perfe6ta,  ut 
neque  fua  fponte  intereat,  neque  ulla  aliena  vi 
perire  poffit.    Eadeni  etiam  dicitur  Neceffita? 


Praecipuae.  29 

intrinrecns;  diHinda  a  neceflitate  extrinfecus  Cap.  IV. 
prpveniente,  et  ex  hypotheli;  quum  res  idQO  \^y\^ 
t.antum  funt  necefTariae,  quod  pendeant  ab  im- 
niutabili  Dei  voluntate,  vel  fequantur  neceffa- 
rio  ex  aliis  rebus  prius  pofitis.  Ex  rei  autem 
cujufvis  neceflitate  abfoluta  colligi  tantum  po- 
teft,  eam  q^q  aeternam  per  fe :  vix  tamen  inde 
erui  pofTe  videntur  alia  ejus  attributa,  aut  per- 
feciiones  ;  nifi  Neceffitatem  Judicii  confunderet 
quifquam  cum  Neceffitate  ipfius  Rei.  Neque 
ullum  Rei  attributum  ipfum  fubjedum  antece- 
dere,  aut  ei  effe  rationem  effendi,  dicendum 
efl. 

III.  Entia   dividuntur  in    simplicia    ^^  Ens  ftmtkn 
MULTiPLiciA.     Simpliciora  funt  Anirai  fiveetmuJti^lex. 
Spiritus ;   de  quibus  alias :    eorumque  is  finj- 
pliciffimus  qui  non  raodo  partiura  omnium  ex- 

pers  eft,  verum  omnes  fuas  virtutes  cum  natu^ 
ra  ita  ne.ceffarLO  connexas  habet,  ut  ei  nihil  ad- 
ventitium  obtingere  poffit,  nihil  novi  obvenire. 
Multiphcia  vel  funt  Corapofita,  ubi  partes  na- 
turali  quodam  nexu  aut  unione  conjunguntur, 
qualia  funt  corpora  animata  et  vegetantia.  alia 
pure  raultiplicia,  ut  acervus  :  aut  raoles  corpo- 
rea  nuda  cohaerendi  vi  praedita ;  quae  hac  fola 
ab  Ente  per  aggregationera  diflinguitur ;  cui 
tamen  non  deeft  fua  unitas  metaphyfica. 

IV.  Alia  eflENTisDivifio;  in  finitum, 


^o  Entis  Divisiones 

ParsI.  etiNFiNiTUM.  Finitum  ex  ipfo  nomine  patet, 

X^yy^-ysJ  Infinitum  eft,  *  quodomni  finito  majus;'  aut, 

Finitmi  et    *  quod  omnem  ad  finita  refpuit  habitudinem  fi- 

Infinitum.    t  nitam.'    Finita  apparent  omnia  quae  fenfu 

percipiuntur.   Infinitatis  notionem  acquirimus, 

non  folumex  eo,  quodin  certis  rebus,  Numeris, 

nempe,  Magnitudinibus,  etTempore,  mens  fem- 

per  progredi  pollit ;  videatque  in  addendis  novis 

partibus,  in  Idea  augenda,  aut  ampiificanda,  ut 

€tiam  in  quantitatc  quavis  dividenda,  ubi  ad 

partes  prorfus  minimas  perveniri  nequit,  men- 

tis  progrefllim  impediri  non  pofTe ;  quae  Infini- 

tas,  quibufdam  potentialis  dicitur  :  verum  prae- 

cipue,   quod  in  fpatio  contemplando,    cemat 

mens,  nuUibi  fines  intelligi  poffe,  ultra  quos 

non  porrigatur;    quodque  certifiimum  fit  ali- 

quid  femper  fuifl^e  fine  initio;    et  durationem 

praeteritam  fuifi!e  infinitam.     Hanc  Infinitatis 

notionem,  ad  longe  alias  res  transferimus ;  ad 

Potentiam,  nempe,  Sapientiam,  et  Bonitatem  ; 

cum  tanta  haec  efl^  volumus,  quanta  omnino 

efi^  pofilant. 

Da  Infinltis,       j)q  infinitis,  ph.irima  acriter  agitantur. 

^"Z-^.]°^^^    Haec  videntur  verofimiKa :   ^  plures  cjufdem 

*  generis  Res  infinitas  undequaque,    vix  efl^e 

*  pofiie.    Infinitum,  infinito,  qua  ratione  eft 
'  infinitum,  raagis  effe  non  pofi!e.   Infinita, 

*  prout  infinita  funt,   multipHcari  non  pofiTe; 


.itfficiles. 


PRAECIPUAE,  ^j 

*  nec,  ad  partes  finitas,  ullam  habere  pofTe  ra-  Cap.  IV. 

*  tionem  finitam ;   quamvis  res  una  ratione  in-  V,^v%*/ 
'  finitae,  alia  finitae,  multiplicari  et  dividi  pof- 

*  fint,  fi  modo  ullae  fint  Res  iftiufinodi.'  In 
hifi:e  quaeftionibus,  quae  mentis  noftrae  vires 
omnino  fijperant,  fi  quis  morari  velit,  eum 
tantum  frudlum  capiet,  quod  fuae  tenuitatis 
magis  fibi  confcio  ingenii  arrogantia  omnis  re- 
tundetur. 

V.  Alia  Enti  s  Divifio  eft,  in  Causam  et  Canfaetcau-» 
Causatum.  Idea  Potcntiae,  Vis,  Efficaciae,y^/KOT. 
Adionis,  Caufalitatis,  efl  fimplex ;  quae  oritur 
cum  cernimus,  ex  rerum  quarundam  vicinia, 
earumve  motu,  aut  in  aHas  res  impulfu,  novos 
in  nobis  fenfus,  et  in  rebus  iftis  aliis  motus  no- 
vos,  aut  formae  mutationes,  condnuo  fequi. 
Immo,  noftri  propofiti  confcii  experimur,  co- 
natu  noflro  Ideas  in  mente  varie  mutari,  et  m 
corporis  noilri  membris  motus  excitari.  In  hif- 
ce  autem  eventibus,  non  folum  cernimus  muta" 
tionem  expetitam  fequi;  verum  ipfam  perci- 
pimas  animae  noftrae  aliqualem  Energiam,  fivc 
efficaciam.  Adlionis  igitur  aut  Efficientiae  no- 
tio,  fimplicioribus  plane  annumeranda,  notat  a- 
liquid  longe  diverfum,  ab  eo  quod  res  aliae  ea- 
rumque  mutationes  alias  fubfequantur ;  aut 
quod  haec  illam  tempore  antecefi^erat,  aut  an- 
tecedere   folita  fit:    quantumvis  nos   faepius 


^2  EnTIS   DlVlSiONES 

Pars  i.  nonallud  habeamusEfficIentiaeindicIum.  Cog- 
\iiyy\J  nitis  deinde  corporum  affedionibus  iis  quae  fen- 
fus  feriunt,  duritie,  nempe,  inertiae  vi,  gravita- 
te,  mobilitate,  et  figura ;  ex  ipfa  harum  qiiali- 
tatum  vi  et  natura  coliigere  poflumus,  quaiham 
mutationeS,  In  alils  rebus,  aut  in  fe,  corpora, 
qulbus  Infitae  funt  hae  qualitates,  motu  fuo  aut 
conflldu  efficere  poffint.  Quum  vero  caufarum 
naturae  nobls  parum  fint  perfpedae,  exlgua  e- 
tlam  efl  efficlentiae  notltia,  et  faepius  rerum 
ufu  et  experlentla,  quam  certls  ratioclnatloni'- 
bus  intelllglmus,  quale&  effe£i:us  exdatls  quibuf- 
cunque  caufis  fint  fperandi,  aut  ex  quibus  caufis 
dati  effedus  orti  fint.  Tanta  quldem  hac  de  r"e 
homlnum  efl:  Ignorantia,  quod  quamvis  vef e  nois 
allquld  in  cogitationlbus  nofi:ris  immutandis, 
atque  in  defiderlls  et  appetltlonibus,  agcre  cori- 
fcii  fimus ;  Incerta  tamen  efi:  omnls  alla  homi- 
numefficacia,  vel  in  ipfis  corporlbus  fuis  mc- 
vendls  et  regeridls ;  de  quo  allas*. 
Corporum  Quod  ad  eas  quae  alils  corporibus  trlbif- 

-vires,  tmtur  vlres  aut  attradus,  ex  quibus  oriri  vi- 

dentur  Gravltas,  partlumque  Cohaefio,  Elafli- 
cltas,  allaque  ejufmodl,  an  eae  ipfis  corpori- 
bus  necelTario  per  fe  infint,  aut  cum  ma;- 
teriae  inertia  cohaerere  poffint ;   an  contraj 

*  Vid.  Partis  II.  c.  IV.  i. 


PRAECIPUAE*  33 

*  continua  naturae  longe  difparis  et  incdrpo-  Cap.  IV. 

reae  vi,  rato  quodam  ordine,  fecundum  certas  V.^VV-/ 

leges  efficiantur;  in  eo  difputant  viri  do6tilH- 

mi :    quo  modo,  etiam  de  motus  inchoati  con- 

tinuatione,    ejufque  poft  corporum  confli<5lu9 

communicatione    Quae  praecipue  ad  vim  quan- 

dam  et  confilium  naturae  a  corpore  longe  di- 

verfae,   confugiendum  elfe  ,docent  argumenta, 

in  eo  fundantur ;    quod  aliae  atque  aliae  innu- 

merae  naturaeleges  longiffime  diverfae  confli- 

tui  potuilfe  videantLir,   atque  fine  uila  repug- 

nantia  intelligi,  pariter  ac  iliae  quae  cum  fum- 

ma  omnium  falute  et  utiiitate  obtineri  vide- 

mus. 

De  Caufis  Logicls,    quae  cognofcendi  di-  Caufie  Lo^ 
cuntur,  quales  funt  praemiffae  conclufionum;^?^^^,  mora- 
aut  Metaphyficis,  quae  ab  effed:is  non  vere^"'  '^'^' 
diftinguuntur,    qualia    funt    attributa   ficilius 
£0gnita,  unde  a!ia  oriri  videntur,  nihJ  hic  di- 
cendum,   Caufae  Morales  vocantur,  quae  pro 
fuis  voluntatibus,  aut  animi  affedionibus,  ea  e- 
.gerint  aut  omiferint,  unde  boni  aliquid  aut  raa- 
li,  vel  fponte  et  fua  natura,  vel  aliarum  caufa- 
rum  qualiumcunque  quas  incitaverint,  aut  co- 
hibere  neglexerint,  interventu  nafciturum,  pvo- 
videri  licuerat.    Negationibus  igitur  et  Priva- 

*  Hac  de  re  confulatur  Malebrancius,  et  Newto- 
rici  ^uidam.  ,       .  ~* 

E 


34 
Pars  1. 

Caufae  Ma- 
teric.les  et 
Formf^les, 
impropriae . 


Caufae  Fi- 
naks. 


Entis  Divistones 

tionibus  fuae  non  defunt  caufae  morales  magis 
quam  rebus  veris. 

Quae  dicuntur  Causae  materiales, 
FORMALES,  etFiNALES,  hoc  nomen  per  me- 
taphoram  fortiuntur;  fola  efficiens  propric 
dicitur  causa.  Materia  nihil  agit;  licet  ex 
ea,  aut  in  ea  Caufa  vera  aliquid  efEciat.  Forma 
non  efRcit,  verum  efFeda  efl. 

FiNis  eft  '  res  quaedam  grata  et  expctita, 

*  cujus  confequendae  fpe  incitatur  Agens  ad  a- 

*  gendum ;'  voluptas  forte,  aut  ea  quae  Volup- 
tatem  praebent.  Voluptas  non  per  fe  quicquam 
agit ;  ejus  tamen  fpes  et  appetitio  hominem  mo- 
vet,  ut  velit  ea  agere,  quae  voluptati  confequen* 
dae  videntur  idonea. 

Qui  igitur  propter  Finem  agit,  prius  illi  no- 
tus  erat  Finis,  et  defideratus  :  infita  illi  erat  9/- 
l.-juu  Tii^L,  five  fuae  feUcitatis  appetitio ;  aut,  be- 
nigna  quaedam  animi  erga  alios  afFe6lio.  Immo 
qui  finem  fui  caufa  expetit,  illi  res  expetita  fen- 
fu  quodam,  omnem  ratiocinationem  praeceden- 
te,  grata  erat  conftituta ;  non  enim  de  Finibus 
ultimis,  afl  tantum  de  fubfidiis,  aut  Mediis 
quae  dicuntur,  locus  efl  ratiociniis.  Si  quis  au- 
tem  alterius  gratia  rem  expetat,  in  eo  etiam  ne- 
•eefTano  praecefTerat  affedus  aliquis  benevolus 
erga  illum  cujus  gratia  rem  cupit.  Finis  ul- 
TiMus  efl  *  quicquid  propter  fe  e£t  expetea- 


^RAEGlPUAfi.  35 

dum :'  Unde,  euivis  homini  funt  plures  Fines  Cap.  IV, 
ultimi ;  inter  quos  quidem  fieri  potefl  contentio,  v,*/VN^ 
aut  comparatio,  ut  fciri  poffit,  quifnam  majus 
habeat  ad  vitam  beatam  momentum.  In  ea 
jcontentione,  exiguus  eft  ratiociniis  locus :  cum 
c[uaelHo  fenfa  potius  dirimenda  fit,  vel  externo, 
vel  interno,  qui  doceat,  quaenam  maximam 
praebent  voluptatem:  vel,  rerumufu,  qui  mon- 
flret  quaenam  fint  voluptates  ftabiles  magis  et 
diuturnae. 

De  Gausis  efficientibus  haec  tradun--D^  efiden' 
tur  Axiomata,  vera  omnino,  aut  vero  (imillima.  ^^^"-^  '^^^^' 

*  I.  Omnis  caufa  eft  Res  vera  five  exiiiens. 

*  2 .  Omnis  caufa  fuo  effedlu  prior  eft,  fi  non 

*  Tempore,  faltem  Natura.'  id  eft,  ut  illa  exi- 
f}at,  non  exigitur  rei  efFedae  exiflentia ;  haec 
autem  exiftere  nequit,  fi  non  exiftat  caufa.  Res 
tnim  vi  effedlrici  praedita,  non  ab  effedu  fuo 
pendet;  licet  Caufae  denominationem  ab  ef- 
fedu  fortiatur.    '  3.  NuIIa  res  fui  eft  Caufa, 

*  4.  Neque  plures  res  fibi  mutuo  funt  Caufae  :* 
five, '  in  caufis  non  efl  circulus.'   *  5   Ubi  pri- 

*  mum  agit  Caufa,  fme  ullo  temporis  interval- 

*  lo,  verus  ejus  efFedus  exiflit;'  hcet  non  to- 
tum  illud  eventuum  fyflema,  quod  longa  forte 
aclionum  ferie  efficere  flatuerat.   *  6.  NuIIa  efl: 

*  in  re  fa^la  vera  praeflantia  feu  perfedtio,  quam 

*  non  poffidebat  ipfa  Caufa;'  fi  non  fimili  mo- 

E   2 


De  efeFA 
lus. 


3^  FnTIS     DlVISIONES 

Pars  I.  do,  praeflantlore  tamen,  aut  faltem  aequali. 
V„^VV^  7-  *  JNihil  quicquam  aget  Caufa  quaevis,  quae 
neque  per  fuam  indolem,  et  naturam,  iieC 
praefentem  difpofitionem  in  datis  quibufvis 
adjunitis,  ad  hoc  prae  alio  efficiendum,  ad 
nunc  agendum  potius  quam  ceiTandum,  de^ 
terminata  eft,  fed  utrique  parti  indifferens 
manet.'  Haec,  aiTjnfum  noftrum  rapere  vi" 
dentur,  per  fe,  fine  ulia  ratiocinatione. 

£x  his  colligunt  Metaphyfici.    i .  *  Rei  fac- 

tae  aut  creatiie  durationem  continuam,  aeque 

ac  primam  exiflentiam,  caufae  effedlricis  vir- 

tuti  acceptam  efle  referendam  ;  five  exigatur 

contmua  caufae  adlio ;  five  tanta  rei  creatae 

tributa  fit  a  primo  naturae  ftabiiitas,  aut  per- 

feclio,  ut  pro  tempore  flatuto  durare  poflit, 

2    Nullus  effedus,  faltem  nullus  qui  ab  hu- 

mana  vi  pendet,  diutius  manet  quam  donec 

caufa  operatur.   Non  mirum  hoc  videbitur  ei, 

qui  hominum  efficaciam  perfpexerit ;  quae  om- 

nis,  fohs  cogitationibus  et  affedionibus  fuis  va- 

rie  mutandis,  et  motibus  in  corpore  fuo  Incho- 

andis  aut  dirigendis,  impenditur  •  qui  autera  in 

corpore  motus  excitatur,  faepe  fine  uUa  vi  no- 

ftra  contlnuatur :  quaeque  membrorum  noflro- 

rum  ope,  contiguls  Imprlmltur  corporibus  vis, 

ea  nobis  invitls,  fine  noflra  efficacla,  durare  vi- 

detur» 


Praecipuae.  37 

'  Caufarum  efficientium  feriem  infinitam  Cap.  iv^, 
'  effe  non  polTe,  fme  Cauia  prima  et  indepen-  ^-'^'■X-^ 
*  dente,'  quae  oftendunt  argumenta,  funt  vero -^ '^*^'^  ^'^^' 
fimdlima :  quod,  fcilicet,  qulfque  in  ea  ferie  .  ^'  .  •' 
Terminus  fit  dependens  et  elFc:ctus ;  tota  ergo 
feries  effedla  eft.  Cum  tamen  niinl  fit  exna  fe* 
riem,  a  qua  tota  feries  pendeat.aut  efficiamr: 
quodque,  de  quaque  feriei  parte  verum  fit,  a 
caufae  alicujus  efficacia  provenifre  quod  (it,  po- 
tius  quam  non  fit :  de  tota  igitur  ferie  hoc  ve- 
rum  erit,  ejufdem  caufam  aliquam  externam 
fuiffe.  His  addi  poteft,  quemque  in  ea  ferie 
Terminum,  dempto  ultimo,  effe  et  caufam  et  . 
caufatum ;  et  pro  quoque  termino,  effe  Effefli- 
onem  unam,  et  rem  EfFedam ;  addito  autem 
termino  ultimo,  res  efFe6las  fore  plures  quam 
fuerant  a6l  onesefficientes  :  quod  eft  abfurdum. 
Quum  tamen  argumenta  horum  quibufdam  pa- 
ria  et  fimlliima,  illud  nempe  de  toto  infinito  ve- 
rum  effe  colligentia,  quod  de  quaque  parte  eft 
verum,  ad  evertendam  Spatii  et  Temporis  infi- 
nitatem  adduci  poflint ;  hifce  folis  niti  argumen- 
tis,  in  quaeftione  illa  graviffima,  an  fit  DEUS, 
neque  tutum  videtur,  neque  necefTarium ;  quum 
tantae  potentiae  et  folertiae,  per  univerfum 
hunc  mundum,  tot  ubique  reperiantur  veftigia, 
quae  ducant  ad  Naturam  quandam  longe  prae- 
ftantiflimam,  fapientifTimum  et  potentifTimui^  » 


^8  Entis  Divisiones 

Pars  I.  mundi  conditorem.  Hanc  autem  naturam  prae- 

\„y^Y>sJ  ftantiiTimam,  a  priore  caufa  fuifTe  ortam,  nulU 

poteft  effe  fufpicio ;  multo  minus  iftiufmodi  Re- 

rum  fuiffe  feriem  infinitam  ;  cum  quaeque  in  ea 

ferie  caufa,  hujus  mundi  condltori,  virtute  fal- 

tem  par  faffre  credenda  efTet.   qui  igitur  mun- 

dura  fadlum  fuiffe  credens,  ad  ifliufmodi  caufa- 

rum  feriem,  ne  unicum  Deum  aeternum  agnof- 

cat,  confugerit,  cumRes  tantavirtutepollentes, 

etiam  manentibus  eorum  operibus,  olim  interi- 

ifle  haud  credibile  fit ;  nae,  illt  fibi  Deos  innu- 

meros,  in  Dei  unius  locum  fubrogabit. 

€aft^e  ratl-       VI.    Causarum  etiam  celebris  eft  divifio, 

maliSy  ne-   in  Rationales,  NECESSARIAS,  et  contin- 

€efmae,  et  gente  s.    Contingentia  vero,  et  Cafus  et  For- 

'^  ''    '  tuna,  non  veram  naturam  efficacem  denotant  r 

adhibentur  enim  haec  nomina,  cum  effe6lus  ita 

vel  a  caufis  naturalibus  oriuntur,  ut  eos  provi- 

dere  nequeamus ;  vel  a  Caufis  liberis,  ubi  nul- 

lum  nobis  apparet  incitamentum,  quod  caufarat 

ad  alterutram  partem  certo  permoveret ;  nequc 

indicium  quodvis,  unde  fpedator  eledionem 

I  praefagire  pollit.     Contingenda  igitur  omnia, 

/  vel  a  Caufis  necefTariis,  vel  liberis  efficiuntur^  ■ 

I  Caufae  porro  neceffariae,  quae  fine  confilio  aut 

voluntate  agere  videntur,  Inflrumenta  potius 

funt  putanda,  quae  funguntur,  potius  quam  fa- 

ciunt;  cumque  agere  aut  impellere  videntur,^ 


PRAECITUA*.  3p 

ipfae  etiam  aguntur,  et  impelluntur.  Resigrtur  Cap.  IV. 
confulto  agentes  folae,  veram  habere  in  fe  vim,  \„^y\j 
aut  aliquid  vere  efficere  videntur. 

De  Caufaruni*confulto  operantium  hvBEfi' Ltbe^tas 
TATE,  ardua  eft  quaeftio :  an  fcilicct  his  com-?"^^*^ 
petat  '  Vis  quaedam  fui  fleclendi  et  converten- 

*  di,  qua  ad  hoc  vel  contrarium  volendum,  fe 

*  pariter  movere  poffint :'  quae  Contrarie- 
TATis  LiBERTAS  dicitur :  ut  ii  quis  dicat, 
fe  poiTe  vel  quod  fibi  jucundum  videtur,  vel 
quod  fibi  videtur  moleftum  et  nociturum,  quia 
nociturum  eft  appetere,  et  confe(.T:ari ;  vel  *  ea 

*  faltem  vis,  qua  ad  agendum  aut  non  agen- 

*  dum,  volendum  vel  non  volendum,  femet  in- 

*  iledat;'  quae,  Contradictionis  eft  Li- 
BERTAs,    Stoicis  pkcuit,  Delideria  noftra  tt^i°''^°^^-^^ 
Averfationes  excitari,ab  iis  Boni  aut  Mali  fpecie-^^'^^' 
bus  quae  menti  occurrunt,  unacum  ipftus  men- 

tis  indole  et  aiFeflionibus ;  idque  fecundum  fta- 
bilem  quandam  naturae  noftrae  legem :  Ipfam 
deinde  mentis  Indolem,  a  naturae  prima  confti- 
tutione,  inftitutione  deinde,  et  moribus  confor- 
mari.  Judicia  denique  et  opiniones,  fecundum 
oblata  in  rebus  ipfis  boni  aut  mali  indicia,  pro 
ca  quae  tunc  temporis  menti  ineft  fagacitate, 
cautione  aut  diligentia,  femper  formari :  voiiti- 
jones  etiam  et  adiones,  cx  animi  afFedlibus,  mo- 
tibufque  purisaut  perturbatis,;femper.proveni- 


4©  EN-flS    Dl^^ISIOKES 

Pars  I.   re:  Haec  autem  omnia  adionum  Antecedentia 

^•VN^  neceiTaria,  ab  ipfo  Deo  confHtuta  fuifTe  et  prae- 

vifa.     Causas  igitur   eas  dicunt  Liberas, 

*  <5uae  agere  pofTunt  quod  volunt,  et  abdinere 

*  ab  iis  qu.iC  nolunt;  utcunque  demum  ad  vo- 

*  lendum  aut  nolendum  impulfae  erant.'  vim 
enim  illam  fui  infledltndi,  quam  quidam,  neque 
ab  agentis  indole,  bonive  aut  mali  fptcie,  neque 
ab  agentis  judicio,  dirigi  fingunt,  abfurdam  fta- 
tuunt  et  inutilem ;  cui  nullus  rede  relinquitur 
locus,  nifi  ubi  invitamenta  occurrunt  in  utram- 
que  partem  paria :  quod  rariflime  evenit^ 
Quumque  ita  fe  res  habet,  nullam  virtutis  aut 
vitii  fpeciem  haberet  in  utramvis  partem  ea  fui 
converfio.  Atque  fi  quishacvi  utens,  contra  ea 
quae  fibi  videntur  praeponderantia  invkamenta 
egerit,  adio  ftoHda  fuerit  fi  non  improba.  De 
hac  tota  quaeftione,  optime  quifque  judicabit, 
qui  femet  excufTerit,  ut  percipiat ;  an  non,  in 
omni  agendi  propofito  deliberato,  (nam  ubi  mo- 
tu  animi  turbido,  improvidi  abripimur,  nos  hoG 
fenfu  liberos  effe,  pauci  contendunt)  fpeciem 
quandam  boni  adipifcendi,  aut  mali  repellendi 
refpiciat,  a  qua  ad  volendum  mens  movebatur ; 
in  rebus  item  prorfus  paribus,  an  non  ideo  u- 
nam  prae  aliis  efigat ,  quod  haec  primo  occurre- 
rat ;  aut,  quia  fidam  quandam  et  imaginariam 
boni  fpeciem,  huic  parti  quam  ampleditur,  ad- 


Praecipuae,  41 

junxent.  Urgent  In  hac  re  Stoici,  ^n^h  avcij-  Cap.  IV. 
Tioo^  oriri :  ii  autem  quicquam  nunc  eiEceretur  \^<r\J 
a  caufa  quae  indifFerens  effet,  et  huic  aut  ilii 
part!  aliqua,  neque  ad  alteram,  vel  per  fuam  in- 
dolem  et  naturam,  vel,  adjunda  quibufcum 
comitata  ponitur,  inflefleretur,  huic  mentis 
converiioni  aut  propoiito  nulla  eifet  caufa. 

Regerunt  tamen  alii,  eam  eife  caufarum  ra- 
tionalium  naturam.,  ut  fe  ad  hanc  aut  illam  par- 
tem  fiedtere  valeant ;  ipfafque  eife  fui  iiedtendi 
aut  vertendi  caufas  ;  ipiifque  hoc  a  natura  da- 
tum.  Largiuntur,  eas  fua  judicia  aliqua  fere 
femper  fequi.  Duas  tamen  eiTe  fpecies  praeci- 
puas,  quae  voluntatem  movent,  honeili  nempe 
ofEciique,  aut  jucundi  utilifque ;  ad  harum  au- 
tem  utramvis  penes  ipfos  effe  fe  fletftere  et  con- 
vertere,* 

VII.  Entia  denique  dividuntur,  in  S-wb- Entia  dlvl-^ 

STANTIAS,    et    MODOS,     flVC   ACCIDENTIA.  ^««^?'?"  i'2 

neque  fine  caufa.  Subikntiae  prlma  notio,  ea-  ^^''^fi^^i^"^* 

r       r      1  '        r  ,      r  •  1  ^t  Acctdcn- 

que  fere  hmplex,  cuique  luDnalcitur  ex  eo  quod  . 

fui  manentis  quifque  confcius  fit,  mutatis  fab- 

inde  cogitationibus,  fenfationibus  et  aiieclibus 

quibufcunque;  neque  fe  aiium  quamprius  fuerat, 

fufpicarl  poiSt ;  licet  mutentur  hae  mentis  afFec- 

*  Vld.  Part.  II.  c.  II.  |  pra  laudati  Cap.  de.  Po- 
3.  etpart.  III.  c.  IIT.  3.  |   tentia  ;    aliiqne    fcripto- 
legatar  Lockil  liurl  fu-  \   res  paffim  occurrcnies. 
F 


4^  Entis  Divisiones 

pARS  I.  tiones.  Vifu  item  et  tadlu  perclpimus  corpora, 

\^y^^  manente  eorum  quantitate  five  cxtenfione,  mo- 
le,  gravitate,  foliditate,  novos  induere  colores, 
novas  figuras,  et  motum  quiete  mutare.  Unde, 

*  Rem  per  fe  manentem,  licet  mutentur  affedio- 

*  nes,'  SuBSTANTiAM  dicimus :  *  AfFeftiones 

*  autem  mutabiles,  Accidentia.* 

^l  modi  MoDi  PRAEciPUi,  fubftantiis  fuis  vere  a- 

verijfimi.      liquid  adjicientes,  videntur  movendi  vires,  Mo- 

Tus,  et  FiGURAE,  in  rebus  corporeis ;  et,  O- 

PERATioNEs,  aut  Passiones,  percipien- 

Di,  iNTELLiGENDi  et  voLENDi,  in  mentlbuis 

noftris.f 

Subflantlae        SuBS  TANTiAEfunt,  vel,  EXTEMS  AE  ;  velj 

corporeae  et  COGITANTES  :  Utriufque  plura  forte  ftint  ge- 

cogitantes,    nera  a  primo  fibi  invicem  difparia.  Si  quid  veri 

fit  in  Spatio,  ab  omni  corpore  dlverfum  efl :  im- 

mo  inter  ipfa  corpora,  fuere  forte  a  primo  dlf- 

crlmina  quaedam  infignla,  quae  nos  latent.  Re- 

rum  item  cogitantium  genera,  a  fe  invlcem  lon- 

giffime  diverfa,  forte  funt  innumerabilla,  quo- 

rum  alla  longe  aliis  praedita  funt  fenfibus  et  vi- 

ribus,    vltaeque   degendae  rationibus  prorfus 

contrariis  apta ;  a  conchyllorum  immobillum  a- 

nimabus  viliffimis,  ne  de  ftirplbus  dicamus,  ad 


f  Vid.  S.  Clcrici  e- 
|)iftolas  contra  Dodwcl- 
lum,  ejurtjuc  defcnfores, 


de  Re  fentiente  a  cor- 
pore  diverfa. 


PRAEClPUASr  43 

(ummos  angelorum  ordines,  ipfumque  Deum.  Cap.  IV, 
Atque  licet  communi  fpiritus  aut  animae  nomi*  ^.•V'V^ 
ne  haec  omnia  vocentur,  haud  tamen  temere 
judicandum  eorum  omnium  firailem  efle  natu* 
ram,  aut  gradu  tantum  a  fe  invicem  difFerentem, 
In  corpore  et  magnitudine,  rebufque  exten- 
fis  vcrfatur  Phyfica  et  Mathematica,  in  Spiriti^ 
bus  Pneumatologia, 


f    2 


44 

pars  r.  ' 

V-^Y^  G  A  P.    V. 

De  Praedicamentis,  Entis- 

•     CLU  E    Affe  CTIONI  B  U  S   GenE- 
R  A  L  1  B  U  S. 

I.  /^EnerALES  Entium  Affedliones  prae- 
^''^^  cipuas  attingemus,  percurrendo  De- 
cem  Gategorias,  quas  primus  inveniffe  dicitur 
Archytas,  comprobavit  certe  Aridoteles  ;  qua- 
lifcunque  demum  fit  ea  rerum  diftributio.  Ca- , 
tegoriae  funt  decem,  Subftantia,  Quantitas, 
.Qualitas,  Relatio,  Adtio,  Paflio,  Ubi,  Quando, 
Situs,  et  Habitus. 
Si<\llant'ia.  Subftantia  eft  '  res  per  fe  fubfiilens  ;'  quae- 
que  alteri  rei  haud  inhaeret,  quo  modo  folent 
modi  feu  Accidentia ;  quae  ipfis  fabftantiis  lon- 
ge  notiora  funt.  Incognita  enim  eft  fubftantia- 
rura  natura,  nifi  quod  obfcuram  quandam  rei 
Qualitatibus  fubftratae  ideam,  ex  nobifmet  Ip- 
fis  petamus*.  Quae  alia  apud  fcholafticos  de 
fubftantiis  dicuntur,  ea  parum  utiKa.  Hae  vo- 
cabulorum  technicorum  funt  definitiones  : 

Subfiftentia,    eft    '  fubftantiae    completio:' 
qua  carent  rerum  naturalium  partes  a  rellquis 

*  Vid.  Lockii  tentamen  fupra  laiidatum  de  Ideis 
Subftantiafum, 


DE  CATEGORIIS.  4^ 

divulfae.  Subfiftens  dlcitur  Suppofitum,  aut  Cap.  V. 
Hypoftafis.  Perfona  eft  '  Suppofitum  ratione  V.y^Wi^ 
*  praeditum.' 

"  II.  QuANTiTAs  nomen  efl  ambiguum ;  ne-  ^tantltath 
que  varia  quantitatum  genera  definiri  pofTunt,  ^^«^^<*- 
qnia  fimplicibus    fere    ideis    repraefentantur.  -'\^^^'"^"«* 
Haec  genera.  fimplicia,  Magnitudo,  quae  cor- 
pori  aut  fpatio  propria,  eaque  triphx,  Linea- 
ris,  Superficiaria  et  Solida :    quarum  omnium 
et  vera  efl:  natura,   et  diffincta  notitia  ;    licet 
fine  hac  ultima  nunquam  feorfim  fint  duae  prio- 
res, 

Quantitads  genus  alterum  efl  Tempus,  cu-  Temps, 
jus  fpatium  aut  Extenfio  priori  prorfus  difpar 
efl:,  quae  Diuturnitas  aut  duratio  dicitur ;  men- 
tifque  a6liones,  pafEones,  motufque  omnes  quo- 
rum  confcia  efl,  comitatur.  Oranis  enim  cogi- 
tatio  aut  fenfus  temporis  cujufdam  fenfum  fe- 
cum  trahit,  cujus  quifque  aeque  confcius  efl,  ac 
ipfius  cogitationis.  Unde  inter  varias  intelledlus 
aut  voluntatis  operationes,  ordinem  cernit  et 
confecuticnem ;  novitque  quae  priores,  quae 
pofleriores,  quibufque  diu  aut  paulum  fuerit 
occupatus  :  Dicuntur  res  huic  cogitationum  fe- 
riei  coexiflere,  quod  candem  temporis  partem- 
occupent.  Haec  igitur  coexiflentia  temporis 
notionem  neutiquam  abfolvit,  quum  tertium  a- 
liquod  plane  agnofcendum  fit,  quod  et  cogita- 


J.6  DE  CATEGORIIS. 

Par  s  I.    tionum  confecutionem,  aliafque  res  aut  eventu» 

V^^V^^  pariter  metiatur.  Neque  quidem  ad  motum  ne- 

celTario  referenda  efl:  temporis  Notio,  quamvis 

ejufdem  menfurae  commodiores  a  motibus  pe- 

-tantur  *.   De  his  non  pauca  antea  funt  dida. 

Verae  quan-      Hic  obiter  monemus,  nullo  certo  indicio 

titates  incer-^dn  pofTe  utrum  verae  Magnitudinum  et  Tem- 

'^^*  porum  quantitates,  nortras  earundem  ideas  ae- 

quent,  fuperent,  aut  ab  iifdem  fuperentur.   Fa- 

cile  tamen  condabit  eandem  cum  iis  fervari  i» 

ideis  noftris  rationemf.   Figurarum  primas  i- 

deas  excitant  corpora ;  eafdem  tamen  ipfa  mens 

varie  componere,  magifque  perficere  et  abfol- 

vere  poteft,  quam  ullibi  in  ipfis  corporibus  figu- 

rae  reperiuntur.   Has  duas  quantitatum  claiTes 

fine  fine  dividi  poffe  docent  Phyfici  et  Geome- 

trae,  eorumque  ope,  raotus,  inclinationes,  rati- 

ones. 

Numem.         Terrium  quantitatis  genus  prioribus  penituss 

difpar  in  Numeris  reperitur,   Quorum  licet  pri- 

mae  notiones  a  corporibus  fenfu  perceptis  ple- 

rumque  excitentur,  res  taraen  omnes,  a  corpo- 

ribus  prorfus  diverfae  pariter  numerari  pofiunt.  • 

immo  fine  corporum  Ideis  numerorum  Ideae 

perfedlifiimae  effe  pofTunt.   Haud  igitur  nume- . 

*  Vid.  Lockium  ubi  fupra,  <3e  temporis  modis. 
•j"  Confulatur  idem  vir  Cl.  de  Spatii  et  temporss 
modis. 


DE  CATEGORIIS.  47 

rorum  Ideae,  eorumve  rationes  ad  magnitudlnis  ^^^  ^* 
necefTario  referendae :  quum  res  numero  plu-  Vi^Wi./ 
res,  faepe  magnitudine  inferiores  fint ;  et  ratio- 
ne  numeri  inter  fe  comparari  poflint  res  omnls 
magnitudinis  expertes  :  immo  numerorum  ha- 
bitudines,  g[uippe  faciliores,  ubi  adhiberi  pof- 
fjnt,  commodiffimae  funt  aliarum  rationum 
menfuraej. 

Praeter  ipfas  res  numeratas  nullus  eft  extra 
mentem  numerus ;  neque  ipfius  ideae  quicquam 
praeter  res  numeratas  refpondet.  Utiliffima  ta-  ^ 

men  eft  numerandi  vis,  ad  res  ipfas  earumque 
rationes  metiendas.  Haec  tria  quantitatum  ge- 
nera,  detradis  corporibus,  nihil  per  fe  efficerc 
poffiint :  neque  fpatium  aut  tempus  ulli  mutati- 
oni  obnoxia  funt.  Tempus  quidem  et  fpatium 
adlu  infinita  plerifque  videntur;  numerufque 
plane  fine  fine  augcri  poteft :  nuUus  tamen  intel- 
ligi  poteft  numerus  infinitus,  quia  ipfa  numera- 
tione  multitudo  definitur. 

Sunt  et  aliae  quantitatum  in  rebus  difpa-    ... 
ribus  notiones.    Quae  motibus  aut  viribus  mo-  fi^^f^^^ 
tricibus  tribuitur  Quantitas,  ad  fpatia  et  tempo- 
ra  referri  potefl:.   Aliis  tamen  potentiis  et  qua- 
litatibus  dlfpar  prorfus  quantitas  adfcribitur; 
ut  mentls  perfpicaciae  et  ingenio,  voluntatis  mo- 

t  Hic  obitcr  nctatur  1  mi,  acutiilirrii  Barovii  m 
^oarina  viri  longe  opti-      Lc£\ionibus  Mathcm . 


-48 

Pars  I. 


^ialitattim 
duo genera, 
Motus  et 
Cogliatio. 


^zes  et  Fi- 
gura. 


DE   CATEGORIIS. 

tibus  et  impulfionibusj  amori,  odio,  virtuti,  vi- 
tio,  gaudio,  moerori,  ipflfque  qualitatibus  fen- 
filibus ;  quae  tamen  raro  quantitatibus  annume- 
rantur. 

III.  QuALiTATis,  quae  etiam  definitio- 
nem  refpuit,  plura  funt  genera  fibi  invicem  dif- 
paria.  Quae  rebus  vere  infunt,  hae  praecipuae ; 
*  Vires,  five  Potentiae,  Habitus  aduofi,  Ingenia, 
'  et  propenfiones.'  Quae  omnes  animorum 
praecipue  funt  Qualitates.  Quod  ad  fenfiles  at- 
tinet,  quae  patibiles  dicuntur ;  quae  uno  tan- 
tum  fenfu  percipiuntur,  funt  animi  ipfius  fen- 
fus,  aut  affectiones  five  modificationes ;  quam- 
vis  iifdem  res  externae  non  raro  indutae  aut  af- 
fedae  videantur.  Pluribus  obviae  funt  fenfibus 
Figura,  Motus,  Quies,  Sltus.  hic  ad  nonam  ca- 
tegcriam  pertinet.  Qualitatum  verarum  aut  ac- 
cidentium  duo  igitur  funt  genera ;  COgltatlo- 
nes,  agendi  vires,  et  Propenfionesfpirltibuspro- 
priae ;  et  Motus,  Quies,  et  Figura  corporibus. 

An  autem  quies  fit  quid  veri,  praeter  eam 
inertiam,  qua  vi  quadam  vera,  at  forte  aliena, 
aut  aliunde  primo  derivata,  flatum  fuum  aut 
motum  confervant  corpora,  de  eo  doGlI  quldam 
dubitant.  Figuram  item,  volunt  quldam,  nu- 
dam  effe  acervi  denominationem,  ex  partlum 
ad  ccrtas  fpatii  partes  habitudine  petitam ;  ne- 
que  mutata  figura,  allter  ipfas  partes  mutari. 


DE   CATEGORIIS.  49 

Per  fe  qmdem  figura  nihil  poteft ;  licet  in  certa  Cap.  V. 

quadani  molis  corporeae  cohaerentis  difpofitio-  U/VX^ 

ne,  nuila  maneant  impedimenta,  quae  gravitati 

aliifque  viribus  impreffis  obftare  poffint,  quae 

in  aliis  molis  cohaerentis  figuris  manerent.  Un- 

de  cuneis  impaclis  findentur  ligna,  quae  materia 

aliter  figurata  findi  nequirent ;  devolvet  Sphae- 

ra  aut  Cylindrus,  ubi  cubus  immotus  maneret. 

Difceptatur  item  an  ipfa  Gravitas,  Elaftici-    ^^^^  ^^* 
1       -         r     -^-  r  Cohaefio. 

tas,  Cohaeiio  et  iimiha  quaedam,  imt  corporum  ^  ^ 

ipforum  vires,  aut  cum  natura  corporea  necef- 

fario  connexae ;  an  contra,  fint  vires  a  natura 

praeftantiore,  certa  lege,  continenter  impreffae, 

aut  faltem  ab  ipfa  primo  infitae.    Hoc  pofterius 

eo  verofimilius,  quod  inter  leges  aut  rationes 

innumeras  quae  pariter  conftitui  pofie  videntur, 

unam  quandam  aut  alteram  caeteris  neutiquani 

magis  fua  natura  necefi^ariara  obtinere  confpici- 

amus.   Solae  igitur  qualitates,  quas  confiai  aii- 

quid  veri  fubftantiis  fuis  adjicere,  funt  cogitati- 

ones  virefque  et  motus  :  De  caeteris  inter  Doc- 

tos  non  convenit. 

De  qualitate  omni  vera,  hoc  certum  efl,  u-  •^^•'^'^^ 

nius  rei  quaHtatem,  alterius  rei  fimul  efl^e  non{       '"    ^^' 

poiTe;  quamvis  haec  fuam  habeat  quaHtatem 

alteri    fimillimam.     Quaeque  moli  corporeae 

conveniunt  qualitates,  eas  ita  per  corporis  par- 

tcs  dividi  et  diftundi,  ut  parti  cuique  faa  infit. 

G 


DE  GATEGORIIS. 

qualltatis  dividuae  portio.    Si  quae  igltur  fint 
qualitates  individuae,  illae  rei  fimplici  et  indivi- 
duae  inhaerent. 
Relatio,  IV.   Inter  Scholafticos,   de  Relationibus 

plurimae  contentlones.    quae  de  ils  utiliora  vi- 
dentur  breviter  exponemus. 

Ubi  res  duas  aut  plures,  non  prorfus  dlfpares, 
flmul  animo  contemplamur,  apparetque  afFedllo 
quaevis  utrique  aut  omnibus  communis,  idea 
nafcitur  relativa,  earum  inter  fe  rationem  aut 
habitudinem  exhibens.  In  omni  relatione  trla 
aut  quafi  trla  occurrunt,  Relatum  five  Subjec- 
tum,  Correlatum  five  Termlnus,  et  Fundamen- 
tum :  illa  funt  res  comparatae ;  hoc,  ea  afFedllo 
in  qua  comparantur,  aut  adio  comparatlonj 
caufam  praebens.  Slc  inter  magnitudines  ejuf- 
dera  generls  cernuntur  relatloncs,  ratione  Ipfius 
Magnitudinis ;  inter  Tempora,  ratione  Diutur- 
nltatls ;  inter  nuraeros,  ratlone  multltudinls. 
Refpe6lu  aHarum  quarumlibet  affedionum  aut 
qualitatum,  compararl  polTunt  inter  fe  et  corpo- 
ra,  et  fpirltus.  Relatlonum  nomlna  innumera- 
bllla,  prout  relata  funt  fimilla,  difHmllla,  ae- 
qualia,  majora,  minora,  dupla,  tripla,  et  fic  de- 
inceps,  veloclora,  tardiora,  dluturnlora,  brevi- 
ora,  plura,  pauclora,  intenflora,  remifliora,  gra- 
viora,  leviora,  quibus  addl  poffunt  fexcenta  fi- 
milla.  Relationes  morales  in  relatorum  a6lio-t 


DE  CATEGORIIS.  51 

siibus,  officiis,  padlionibus,  injuriis,  praecipue  Cap.  V. 
fundantur.  V.^^W^ 

Praeter  ipfa  relata  et  caufam  comparandi,  J^^i^^t^o  «0« 
iive  fundamentum,  quod  nonnunquam  ab  ipfa  '-^'  ^"  ^^' 
•relatorum  natura  aut  efTentia  non  eft  diverfum, 
niiiil  reliqui  eft  in  rebus  iplis,  quod  ideae  rela- 
tivae  refpondeat:  aliter,  cuique  fere  rei  anne- 
xae  effent  res  aliae  innumerabiles.  NuIIa  enim 
eft  materiae  pars,  quae  ad  alias  quafque  non  a- 
liquam  gerat  habitudinem :  nullus  fpiritus  qui 
aliis  quibufque,  aut  fimilis  autdiflimilis,  aequa- 
Jis  aut  inaequalis,  non  reperietur.  Quum  igitur 
ipfis  rebus  adfcribitur  relatio,  refpicitur  femper, 
confufe  faltem  et  obfcure,  idea  in  mente  aliqua 
relativa,  quae  vel  eft,  vel  cffe  poteft, 

Haud  tamen  ideo  fi^ae  aut  vanae  funt  ideae  Haud  vanae 
relativae.   Ex  notis  enim  Relatornm  affedlioni-  Rclationum 
bus,  refultat  non  quaevis  idea  relativa,  aft  ea  -^^^^^* 
fola  quae  utriufque  naturis  aut  affedionibus  con- 
venit.  Atque  ubi  relatorum  unum  cognitum  efl;,j 
cjufque  ad  alterum  habitudo,  alterius  etiam  no- 
titia  parabitur.    In  omnibus  enim  difquifitioni- 
bus  praecipue  anquirimus,  quaenam  aliis  rebus 
inferviant?    quid  propofito  noflro  exfequendo 
conferet  ?    quae  quibus,  ad  utilitatem  noflram 
aptiora,  aut  habiliora  ?    In  rationibus  igitur  et 
relationibus  quas  vocant  invefligandis  omne§ 
fere  occupantur  fcientiae,  et  difciplinae. 
G   2 


52  DE   CATEGORIIS. 

Pars  I.        Numerorum  rationes  caeteris  omnibus  clari- 
V.^^V"*^'  ores  funt  et  diihncftiores.   neque  amplius  quic- 

Nu^nerorum  quRm  in  relationibus  exquirendis  optare  poteft 

clartjjimae.  quifquam,  quam  ut  ad  numerorum  rationes  re- 
ducantur.  unde  mirari  fubit,  viros  quofdam 
dofliiTimos  ftatuilTe,  omnem  fere  rationum  noti- 
tiam  a  magnitudinum  rationibus  petitam  fuilfe, 
atque  ad  eafdem  referendas ;  nullamque  inter 
numeros  effe  habitudinem,  nifi  quatenus  magni- 
tudinum  fibi  invicem  aequalium  certas  multitu- 
dines  exhibent.  Quum  contra,  numero  paucio- 
res  res,  magnitudine  faepe  ampliores  fint :  at- 
que  inter  res  omnis  magnitudinis  expertes  lo- 
cum  habeantnumerorumrelationes.  Temporis 
quidcm  motufque  menfuras  a  magnitudinibus 
potiffimum  petendas  fatemur ;  harum  tamen  ra- 
tiones  per  numeros  ubi  fieri  poteft  facillime  me- 
tiendae  funt:  utramque  autem  menfuram  re- 
fpuunt  fere,  non  folum  qualitates  fenfiles,  quae 
fecundariae  dicuntur,  verum  omnes  fere  fpiri- 
tuum  affedliones. 

Omnis  Relatio  efl  mutua  et  reciproca,  idcm- 
que  in  rebus  ipfis  fundamentum.  quum  conver- 
titur  relatio,  quamvis  aliam  lon-ge  aut  contrari- 

\ABio  et       am  fortiatur  appellationem. 

pajfio.  y    Relationem  excipit  Adlio  et  Paflio, 

quas  inter  manifefta  efl  connexip ;  neque  prae- 
ter  ipfas  res,  quarum  una  agit,  patitur  altera. 


DE   CATEGORIIS.  5^ 

funt  duae  res  diverfae.    Supervenit  enlm  uni-  Cap.  V, 
cum  qulddam,  aftlo  fcil.    unde  mutatur  patien*  V^g/^VN-^ 
tis  ftatus .   Notionem  Potentiae  Aftlonifque  fim- 
plicem,  quantum  potulmus,  antea  explicavi' 
mus*. . 

Hoc  folum  monendum  fupereft;  quod  etLeges  N'a'> 
ante  attiglmus,  de  omnl  adione.  quae  corpori-^^*'*^^. 
bus  tribultur  5  Corpora  ipfa  quae  agere  dicun- 
tur,  vere  etiam  patl;  aut  a  vi  alia  tunc  tempo- 
rls  agltari,  aeque  ac  ifta  in  quae  Implngunt. 
Quumque  natura  corporea  neque  legem  proprie 
.did:am  intelligere,  neque  eidem  fponte  parere 
queat;  quae  Lege  naturae  fieri  dicuntur,  ea 
omnia,  virls  quibufdam  dodis  verofimlle  vide- 
turf,  rato  quodam  ordine,  et  conftanti  tenore, 
pro  certls  rebus  oblatls,  a  caufa  omnium  prlma, 
omnia  vi  fua  contlnua  fuftentante,  omnia  per- 
meante,  efRci ;  cul  nudam  praebent  occafionem 
materiae  qualltates,  motus,  occurfus  et  confllc- 
tus.  neque  cum  quibufdam  quae  materiae  tri- 
buuntur  adtionlbus  ea  inertia,  quae  materiae 
omni  femper  necefTarla  ftatuitur,  cohaerere 
pofTe  videtur.  De  hls  tamen  nemlni  mortalium 
qulcquam  fatis  cognltum  et  compertum  eft.       Rdiquae  Ca* 

VI.   De  Ubi,  Quando,  et  Situ,  praecipua  mH°riae, 

*  Vid.  fupra  C.  IV.  5. 
f  Malebrancio,   fcil,   Baxtero,   ct   Newtonianis 
quibufdam. 


j^  DE   CATEGORIIS. 

Pars  I.   capite  tertio  attigimus.   De  Habitu  non  allud! 

V.,^V>»-^  monendum  quam  quod  in  hac  categoria  non  lo- 
centur  vires  vel  corporis  vel  animi.   Ea  enim  i 
folum  includit  quae  per  fe  funt  fubftantiae,  aliis 
tamen  rebus  aptari  aut  circumjici  folent. 


Ontologiae  Finis. 


i 


F 

METAPHYSICAE 

Pars  Secunda. 

DE 

MENTE  HUMANA. 

Caput  I, 

De  Animi  Viribus,  et  primo  de 
Intellectu. 


'D 


ESpiritibus  Scientia,  recentioribus -P«'^'^'<'^- 

dicitur  Pneumatica  ;  quae  pars  e-^/^^    fi"^' 

rat  Metaphyficae  apud  antiquos,  vel  Phyficae. 

Quia  vero,  folis  rationis  noftrae  viribus,  alio- 

rum  fpirituum,  praeter  mentes  humanas,  et 

Deum  Optimum  Maximum,  haud  certam  ha- 

beamus  notitiam ;  de  his  praecipue  erit  in  Phi- 

lofophia  agendum.   Quumque,  a  rebus  magis 

cognitis,  ad  obfcuriora  eruenda,  ipfarum  rerum 

non  fpedata  dignitate,  nobis  fit  progrediendum ; 

a  Menris  Humanae  cognitione   rede   incipit 

Pneumatica. 

Spiritus,  Anima,  Mens,  notanteamna-'^^^''''"'^/-/^ 
vr  r      c  r      •  •       fuMantla 

turam,  quahlcunque  ht,     quae  ientit,  cogitat,    ^. 

*  aut  cogitare  poffit;  quaeque  fuarum  ^^'^o- qme  cogitars 


S6  DE   INTELLECTU. 

Pars  II.  *  fium  eft  confcia.'    Naturas  KHufmodi   e/fc 

V^^^V^^  quamplurimas,  earumque  varios  ordines  variis 

inftru6tos  viribus  ;  plurimos  mentibus  humanis 

multo  inferiores,  quibufcum  paulum  admodum 

habent  commune,  plurimos  forte  etiam  fuperi- 

ores,  veroiimile  eft.     Quae    omnia,  quamvis 

commUni  nomine  fpiritus  aut  animae  vocentur, 

funt  a  fe  invicem  toto  fere  genere,  ut  dicunt, 

diverfa.     Prius  autem  de  Animorum  viribus 

quaedam  explicanda,  quam  de  ipforum  natura 

quicquam  ftatuendum.   Hoc  autem  fatis  aper- 

tum,  animam  humanam,  a  corpore  crafTo,  quod 

fenfibus  externis    objicitur,    effe    diftinilam ; 

quum  nemo  dixerit  cogitationem,  prudentiam, 

artes,  aut  virtutes,  in  carne  aut  offibtis,  in  tu- 

bulis,  craffifve  humoribus  efle  fitas. 

DupUx  A-        11.    QuuM  nondum  fit  exploratum,  an  ulla 

nimorum      xn.tx\X\  infit  vis,  quae  efficiat  ut  crefcat  aut  vi- 

■vh;    Intd-  ^  •        n-  •  !• 

7-     A'    r  1  §^^^  Corpus,  atque  ex  mgeltis  nutriatur  anmen- 

st  Volendi.    ^^^  5    cLu^nTiariv  et  ^^^iTrltKm  animae  vim,  apud 

antiquos  decantatam,  non  attingemus.     Quae 

aliae  funt  Mentis  potentiae,  non  incommode  eas 

reduxeris  ad  duas,  Intelligendi  fcilicet,  et 

VoLENDi,  Facultates ;  prout  vel  rerum  cogtii- 

tionem,  vel  vitam  beandam  refpiciunt. 

Ad  Intellectum  referuntur  Senfus;   il- 

lae,  fcilicet,  Animae  potentiae,  aut,  illa  ejuf- 

dem  conflitutio,  unde  ex  certarum  rerum  im- 


DE  iNTELLECTU.  sf 

^ulfu,  certas  continuo  recipiat  ideas,  eafque  fuo  Cap.  I. 
arbitratu  haud  mutabiles  ;  fed  quas  conftituiire  V,-/V^^ 
videtur  natura  quaedam  fuperior,  animae  pa- 
rens  et  fabricator :  qui  ita  animum  conforma- 
vit,  ut  fenfiles  quafdam  fpecies  ad  res  referat 
externas,  tanquam  imagines,  earum  naturas  aut 
qualitates  depingentes. 

De  Idearum  caufa  et  origine,  in  diverfas  a-  ^<nfai'mes^ 
bierunt  fententias  viri  docT:i :    quorum  nullus  ^"^^^i^^ 
qulcquam  affirmare  poteftj  praeter  hoc  unicum, 
quod  in  raente,  fecundum  certas  leges,  ufu  et 
attentiOne  cognitas,  ex  certo  rerum  occurfu, 
fubnafcantur  Ideae  ;    neque  ad  caufara  aliam  a 

vi  Divina,  certo  referri  poffunt.   cui  etiam  ac-  , 

ceptum  eft  referendum,  quod  Senfationes  quae- 
dam  externae,  aliaeque  Ideae,  fmt  rebus  exter- 
nis  {imiles. 

Ilf.   Sensatio  alia  efl  frima  et  direc-  Senfath  aliA 

TA ;    *  ubi  fpecies  quaedam  menti  primo  re-    ^^^"^^  '^ 
.  r  >        1-  antecedens  j 

praeientatur :       aha   reflexa  et    subse-    ,. 

*■  _  _  aUa  rejlexa^ 

<^uens;    *  ubi  nova  quaedam  fpecies,  Meati  ctfuhfe- 
*  in  res prius  perceptas  converfae  occurrit.'   De  (luens. 
dire(5la  primo  agendum. 

Quae  ex  motu  quodam  in  corpore  excitato,  ^enfatio  cX" 
aut  eidem  impreflb,  oriuntur  in  mente  Senfati-  ^^^««^« 
ones,'dicuntur  externae.   quae  ad  quinque 
GlafTes  vulgo  reducuntur.   Si  autem  pro  percep- 
H 


jS  HE  INTELLFCTTT.' 

Pars  II.  tionura  diverfitate  inflltueretur  fenfuum  dmfio-j 
\^^,r>^  plures  quam  quinque  recenferentur. 

^alitatCS  QuALITATUM    SENSILIUM    haud   leVC  cft 

fenfiks;  5f- difcrimen,  quod  quaedan>  unko  tantum  fenfu  . 

ciindarijc,     attingantur ;  aliae  vero  pluribus.  Prioris  genc- 

ris  funt  *  colores,  foni,  fapores,  odores,  calor 
nae»  ... 

*  etfrigus.'   pofterioris  generis  funt  *duratio, 

*  numerus,  extenfio,  figura,  motus  et  quies;* 
quae  pluribus  percipi  poflunt  fenfibus  :  immo^ 
horum  quaedam  interno  etiam  fenfu  percipiun- 
tur.  Prioris  generis  qualitates,  proprie  dice- 
rentur  sensiles;  Pofterioris,  potius  *  afFec- 

*  tiones  fpecicm  fenfilem  comitantes.'  Harum 
ideas,  ut  et  Relationum  quas  ad  fe  invicemha- 
bent,  duce  natura,  rerum  externarum  reprae- 
fentationes  aeftimamus  :  unde  et  ideis  intel- 
leftualibus  annumerantur ;  quod  in  iis,  ratio- 
nis  vires,  fummo  cum  fru6tu  et  voluptate  exer- 
ceantur. 

Sant  v?7  Idearum   fenfilium  quaedam  funt   gratae, 

gratae,  vel    quaedam  moleftae,  aliae  mediae,  five  indiiteren- 

molefiae  vel  ^gg .    quarundam    fpecierum    remifliores    funt 

me  lae.        gratae,  intenfiores  moleftae.    Hae  vero  fenfa- 

tiones  neque  res  externas,  neque  ipfos  in  cor- 

pore  noflro  raotus  excitatos  depingunt,  aut  re- 

praefentant :    fine  tamen  colorura  fenfu,  aiit 

quafitate  aliqua  tadili,  nos  prorfus   laterent 

omnia  corpora,  eorumque  fiius,  figurae,  motus 


DE   INTELLECTir.  59 

«t  magnitudlnes.  Sunt  autem  reliquae  /pecies  Cap.  I. 
fenfiles  proprie  didlae,  figna  quaedam,  aut  no-  V-/^V^ 
tae  earum  rerum  aut  motuum,  quae  corpus 
noftrum  laedere  poflunt  aut  juvare  :  quae  lae- 
dunt  ut  declinemus,  molefto  fenfu  monemur; 
grato  vero  excitamur,  ad  ea  exquirenda  quae 
jiivare  poffunt. 

•  Haud,  equldem,  fine  mente  rcor,  fine  mi- 
•  mine  Divum. 

Idearum  fenfatlones    comltantium,    cimedzm  xde<:e  Senfa- 

omnem  omnino  mentis  perceptionem  comitan-  tionem  om- 

tur,  aut  comitari  pofTunt.   quales  funt  Tempo-  ^'^  ^°^^~ 

lis  et  Numeri  notiones;    quaevis  enim  mentis  ^"  "' 

•       •   r  a         r-     ratio  et  Nu- 

perceptio,  et  aaio,  cujus  ipla  mens  elt  conlcia,        ^ 

temporis  alicujus  notionem  fecum  trahit :  Ha- 

rum  plures  certa  ferie  fuccedentes,  menti  etiam 

longius  quoddam  temporis  fpatium  fuggerunt. 

Numerari  itidem  pofTunt  non  folum  res  fenfu 

extcrno  perceptae ;    verum  et  quae  fenfu  inter- 

no,  autRefledione,  quam  dicunt,  percipiuntur. 

Duobus  fenfibus,  vifu  nempe  et  taftu,  per-  jn^g^  yifi,^ 

clpitur  Extenfio,  Figura,  xMotus  et  Quies.  Has  et  Tatfu^ 

corporum  affediones  primarias  non  male  \o-fi^fi^^^* 

cant  qmdam  fcriptores :    quia  eas,  natura  du- 

ce,  credamus  rebus  ipfis  inefTe  quales  cernun- 

tur;  doceantque  Phyfici,  ex  earundem  aliqua 

pendere  corporum  vim  omnem  ideas  fenfiles 

cxcitandi.  At  fenfiles  qualitates  dicunt  affeftio- 

H  2 


5o  DE   INTELLEGTU. 

Pars  II.  nes  aut  G^aalitates  tantum  fecundarias  ;  quibus 

V^Y^  nihil  eft  in  rebus  externis  fimile  ;   licet  habeant 

hae  res,  ex  ftabili  naturae  lege,  vim  quandam 

eas  in  nobis  ideas  excitandi ;    quam  a  qualita- 

.  tibus  fuis  primariis  fortiuntur. 

Haec  prima  quaUtatum  primariarum  per- 
ceptio,  five  mentis  a6lio  quaedam,  five  paffio, 
dicatur;  non  alia  fimilitudinis,  aut  conveni- 
entiae  inter  ejufraodi  Ideas  et  res  ipfas,  caufa 
affignari  pofle  videtur,  quam  ipfe  Deus,  qui  cer-!- 
ta  naturae  lege  hoc  efiicit,  ut  notiones,  quae  re-  ■ 
bus  praefenribus  excitantur,  fint  ipfis  fimiles; 
aut  faltem  earum  habitudines,  11  non  veras 
quantitates,  depingant. 

Primas  idearum  omniumfof  mas  aut  primordia 
efEcere  videtur  ipfe  Deus,  mente  noftra  interea 
nihil  agente.  Ideas  tamen  admilTas  varie  mu- 
tare  poteft  mens,  atque  in  eo  vires  fuas  ftrenue 
exercere.  Ideas  vel  retinere  poteft  vel  dimitte- 
re ;  iifdem  contemplandis  fe  intendere,  aut  ad 
alia  fe  convertere  ;  Ideas  concretas  dividere 
poteft  abftrahendo,  aut  fimpHces  conjungere  et 
coraponere :  Ideas  itidem  certa  ratione  augere 
aut  imminuere,  inter  fe  coraparare,  earumque 
habitudines  cognofcere  poteft.  In  his  omnibus, 
non  minus  quam  in  voluntatis  motibus  et  appe- 
titionibus,  fe  vere  aliquid  agerc,  mens  fibi  con- 
fcia  efl:. 


DEINTELLEGTU.  ^r 

Ex  gratis  fenfibus,  quae  Voluptates  dicun-  ^^p^  j^ 
tur,  Boni  prima  notitia  oritur;  ex  moleftis,  ^-/-wj 
Mali.  Quaeque  illis  parandis,  aut  his  averten- 
dis  inferviunt  Udlia ;  quaeque  iis  contraria,  In- 
utilia  aut  Noxia  dicuntur.  Ubi  fe  exeruerint 
fenfus  fublimiores,  bonorum  praeftabiliorum, 
et  malorum  graviorum  notiones  invehunt.  Ex 
his  intelligitur  quid  fit  vita  beata  aut  mifera ; 
quae  ad  fenfus  quofdam  naturales  neceffario 
yeferenda. 

Species  guftu,  odoratu  et  tadu  perceptae  ad 
corporis  partes  aliquas  proxime  referuntur; 
indicantque  ea  quae  corpori  proxime  profint 
aut  obfmt,  idquejamafliciant.  Vifu  audituque 
rerum  diftantium  aHquam  notitiam  acquirimus, 
et  voluptates  nonnunquam  longe  praeftantiores : 
immo  in  ipfa  rerum  cognitione  et  fapientia  pa- 
randa,  eorum  non  levis  eft  ufus.  Utiliter  igitur 
omnes  hi  fenfus  a  natura  dat:i  funt,  vel  ad  cor- 
pora  tuenda,  vel  ad  genus  humanum  confer- 
vandum,  vel  denique  ad  jucunde,  fapienter, 
honefteque  vivendum :  quod  de  fenfibus  nobi- 
iioribus  mox  enarrandis  magis  eft  manifeftum. 

IV.  Altera  percipiendi  vis  eft  sensus^.,^^^^.^^^^.^ 
quidam  internus,  autCoNSCiENTiA  ;  ^cu-ni,  aut  Con- 
'  jus  ope  nota  funt  ea  omnia,  quae  in  mQnte fiientia, 
'  geruntur.'   Novit  quifque  fenfus  fuos,  judi- 
«ia,  ratiocinationes,  volitiones,  defideria  et  con- 


62  DEINTELLECTU» 

Pars  II.  fiHa:  ncque  haec  mentem  cui  infunt  latere  pof- 

^j^^y^  funt.   Hac  animi  vi  Se  novit  quifque,  Suique 

fenfum  habet :  atque  in  fe  acftionefquc  fuas,  a- 

nimum  convcrtere  potefl: :  unde  et  fpirituum  ae- 

que  plena  potefl:  efle  notitia,  ac  corporum :   in- 

tima  iatet  utriufque  natura,  notae  funt  afFe<5lio- 

nes. 

Cogitandi  Horum  cogitandi  modorum  Ideas  nos  ha- 

Modorum     bere  generales,  a  quaHtatibus  fingulas  cogita- 

jun      eae    ^j^j^gg  difcriminantibus  abflra6las,  negari  ne- 
ahJiraBae,  .         ,  .  .      ^    .,.      ,     .  ,. 

.    .    ,.       quit.   ubicunque  enim  iimihtudo  inter  res  di- 

tlures.         verfas  cernitur,  aut  plures  ad  unam  referuntur 

claflem,  aut  communi  vocabulo  aut  fymbolo 

quovis  infigniuntur,  una  complexae  Ideae  pars^  ^ 

caeteris  omiflis,  animo  obfervatur.  '|| 

Senfattones         V.  Restat  ut  deinceps  de  Sensationb 

reflexae,autsiiBSEqjJEiiTE    et    reflexa    agamus,    aut 

fubfe^uentes,  (  ^^  jjg  rerum  fpeciebus,  aut  fenfu,  quae  men- 

*  ti  in  res  prius  perceptas  converfae  occurrunt.* 

quas  ideo  Senfationes  appellamus,  quod  certa 

naturae  lege,   non  noftro  arbitratu,    oriantur 

hae  Ideae  aut  percepdones.   Harum  plura  funt 

genera,  breviter  atdngenda. 

Quae  fenfu  externo  attinguntur,  eique  me- 

dia  viderentur,  eorum  quaedam  fenfui  cuidam 

reflexo  grata  funt,  quaedam  ingrata ;  ubi  mens 

non  folum  adfenfus  fuos  externos,  verum  etiain 

ad  ideas  comitantes  convertitur ;  et  fpecie  qua^ 


DEINTELLECTU.  6j 

dam,  a  gratis  fenfationibus  externis  diverfa,   Cap.  I. 
commovetur.   Imprimis,  menti  grata  efl  rei  fe-  V.^W-/ 

re  cujufvis Novitas,  pro  naturali  quodam  ad  resHtsgrata  eji 
cognofcendas  impetu,  aut  fcientiae  cupiditate.  ^^'"^^^Sy 
Grata  item  eft,  rei  cujufvis  perceptae  Amplitu-   !^\]  ^  "* 
do;  grata  eft  plurium  rerum  Similitudo  <^^^- et  Sononm 
dam^  ubi  etiam  cernitur  Diverlitas  et  Varietas.  Concentus 
Sonorum  quorundam  gratiffimae  funt  compofii-  liddam^ 
tiones  et  concentus^  ubi  non  folum  ipd  fpedan- 
tur  foni,  graviores  et  acutiores ;  verum  eorun- 
dem  tempora;   atque  alia  quaedam  adjundta, 
quae  muficis  funt  notiffima.  Grata  efl:  fere  om-  Et  omnh  /<• 
nis  Imitatio;    five  in  operibus  artium,  quae,  ^^^^^'^/ 
KOLT  i^o^m  dicebantur,  pingendi,  iingendi  et 
coelandi ;  five  in  motu,  et  oratione  rythmica. 
laetiffimus  etiam  Rerum  cognitionem,  et  fcien-  Et  rerum 
tiam,  fenfus  comitatur ;    nec  fine  jucunditate  Cognitio ; 
obfervantur  quaccunque  in  certos  ufus  folerter  Et,  omnis 
ct  artificiofe  funt  fabricata ;    etiam  eis  qui  nul-  artificiofa. 
lam  ex  his  rebus  utilitatcm  fibi  fperant.  folertia. 

Senfibus  reflexis  annumerandus  etiam  efl  il-  Senfas  com- 
le,  qui  coMMUNis  dicitur:   qui  ex  alterius  ;w«k/5  /  et^ 
rebus  profperis  gaudium,  ex  adverfis  triflitiam  ^fe^uum 
colligit,  ubi  nuUa  fimultas,  odium,  inimicitia,  '°^^^"Z^^' 
aut  turpitudinis  caufa  deteflatio  intervenerat. 
Mira  etiam  naturae  noflrae  fabrica,  pleriquc 
aliorum  hominura  afFedus  et  pafliones,  conta- 


64  DElNTELLECTir. 

Pars  IL  gio  quodam,  firailes  etiam  in  nobis  afFe<flione3 
V.X^^v-^  excitare  folent. 

Senfus  De-  Senfuum  reflexorum  maxime  infignis  eft  il- 
corietHo-  le  decori  et  honesti;  qui  quafi  de  tribu- 
«^i"'  nali,  judicium  in  omnia  quae  agunt  homines 

exercet ;    in  omnes  animi  aut  corporis  volupta- 
tes,  in  fententias,  adliones,   voluntates,  vota, 
confilia,   afFedus :    decernens  quid  pulchrum, 
quid  deceat,  quod  honeftum,   quis  in  quoque 
fit  modus.   Huic  fenfui  omnes  fere  quae  cum? 
belluis  nobis  communes  funt  voluptates,  viles 
videntur  et  erubefcendae :    quae  vero  agendi 
conlilia  ingenium  produnt  fublimius  ;  quae  ani-*- 
ftii  rationifque  vires  fapiunt ;    quae  benignam  i 
monflrant  Indolem  ;  praecipue  vero  quae  ftabi- 
lem  oflendunt  et  conftantem  voluntatem  bene-  ' 
faciendi,  et  bene  de  aliis  promerendi,  omnium  i 
movent  animos  ipfa  eorum  fpecie  et  honeflate  j ; 
eiquccui  infunt,  cuni  eorum  revocat  memoriam^ , 
gloriofa  funt  et  laetiflima. 
Maec  vis  in-      Menti  innatam  effe  hanc  vim,  neque  prop-  • 
nata,gratui-iQY  fuam  utilitatem  uUam  aut  voluptatem,  fuas-' 
ta,  etproxt-  aJiorumve  adliones  comprobari,  ex  eo  conflat, , 
quod  quifque  ideo  honefliora  cenfeat  fua  erga  •. 
alios  officia,  quo  majori  cumpericulo  fuo,  autt 
damno  fuerant  conjunfla;   quoque  minus  adl 
utilitatem,  honorem,  aut  nominis  fui  celebri-- 


DErNTELLEGTU.  6$ 

tatem,  fuerant  deftinata ;  quodque  aJiorum  ac-  Cap.  I. 

tiones  honeftas,  de  quibus  legimus  aut  audivi-  V-/VX>, 

inus,  in  feculis  licet  prioribus,  pariter  ac  prae- 

fentes  laudemus  :   iramo,  virtutcm,  fidem,  pa- 

triae  fuae  caritatem,  nobis  damnofam,  vel  in 

hofte  comprobcmus.   In  his  autem  aliorum  of- 

ficiis,  ubi  erga  alios  aliquid  amice,  fidelitefj 

fortiter  gelTerant,  comprobandis,  nos  neque  ho- 

Qorem,  voluptatem,  utilitatem,  aut  praemia  no- 

bis  obventura  fperare  pofTumus.   Quid  ?    quod 

illi  ipfi,  qui  vix  praemia  poft  mortem  fperabant, 

dulce  tamen  aliquando  et  decorumputabant  pro 

patria   mori;   eorumque  mortem  cenfent  et 

hoftes  laudandam*. 

Huic  affinis  efl  iile  fenfus  Laudis  et  Ho- 
NORis;  cum  perfpicit  quifquam  confilia  fua 
et  aftiones,  aliorum  fententiis  comprobari ;  cux 
contrarius  eft  moleflifiiraus  Vituperii  sen- 
sus:  fi  cujus  adiones  et  confilia,  alioruni 
fuffragiis  damnentur.  Hifce  in  utramque  par- 
tem'  commoventur  etiam  illi,  qui  nullam  ali- 
am  ex  aliorum  comprobatione  fperant  utilita- 
tem,  neque  ab  aliorum  cenfura,  incoramodum, 
Immo,  de  fama  fuperflite  folliciti  funt  homines 
jamjam  morituri,  quique  nullum  ejus  fenfum  fs 

.*  Haec  ubcriiis  confirmantur  in  Ethica, 
I 


66  DEINTELLECTir, 

Pars  II.  hablturos  putant,  non  mlnus  quam  qui  vitana 

K^^r^^  fpsrant  diuturnam. 
■Senjusiidi-       Quum  autem  fenfuum  horum  ope,  eorum 

^"  '•  q'iae  nobis  occurrunt  quaedam  venufta,  decora, 

gloriofa,  venerahda  videantur ;  alia  vilia  et  de- 

Ipicienda  ;  finfum  alium  reflexum  cernere  licet, 

eorum  quae  ridicula  funt,  aut  rifum  movere 

idoaea :  quum  fcilicet,  eadem  res  contrarios  (i- 

inul  excitat  fenfus.    Ubi  de  hominum  agitur 

confiliis  et  adiooibus,  quia  in  ipfo  hominis 

Domine  ineft  aiiqua  dignitas,  ex  prudentiae  fo- 

lertiaeque    quadanl    opinione;    rifiim  movent 

peccata  turpia,  quae  cum  gravi  dolore,  aut  in- 

teritu  non  funt  conjundla  :  quae  enim  cum  do- 

lore  graviore  aut  interitu  conjunguntur,  magis 

commifcrationem  excitare  folent.    Aliarum  re- 

rura  illae  rifum  movent,    quae  fimul  fpeciem 

quandam  praeclaram  exhibent,  una  cum  fpe- 

cifc  oppofita,  vili  fcihcet,  humili  et  defpicienda. 

Neque  exiguum  praebet  hic  fenfus  ufum,  five 

ad  fermonis  voluptatem  augendam,  five  ad  mo- 

res  hominum  emendandos. 

r  ^  ' .    '*  VI.  Ex  hifce  percipiendi  viribus,  acquirit  fi- 

iinaginatio.  .  ... 

bi  mens'  omnemj  in  qua  verfatur  judicandi  et 

ratiocinandi  Facultas,  Idearum  fupelledlilem  ; 

quae  memoriae   ope  confervatur.    Ea  enim 

menti  ineftvisj  utfenfus  cujufvis  praeteriti  dc" 


DE  INTELLECTU.  ^7 

Hliorem  Imaginem,  aut  notionem  revocare  pof-  Cap.  I, 
iit ;  quod  et  de  omni  mentls  adione,  judicio,  ^s.^V^ta*' 
voluntate,  et  motu  verum  eft.  Haec  facultas, 
ubi  de  corporum  Ideis  agitur,  Imaginatio  appei- 
latur.  Similis  etiam  in  aiiis  cmnibus  Ideis  ver- 
fatur  vis,  quae  eafdtm  revocare  varieque  muta- 
re  poteft.  Nulla  tamen  elt  imaginatio  aut  notio 
€ujus  primordia  fimpliciora,  fenfu  aliquo  ex- 
terno  vel  interno,mens  non  prius  hauferat  ba- 
Jufmodi  autem  notiones  ita  condere  et  feponere 
vaiet  mens,  ut  longo  faepe  pofl  tempore  eafdera 
jevocare  poffit*. 

Quamvis  autem  a  corpore  aliquatenus  in  hoc 
animae  flatu  pendeat  et  memoria  et  imaginatio, 
ipfi  tamen  animo  vis  utraque  inefTe  videtur; 
quia  ideas  olim  receptas,  eas  etiam  quae  cum 
corpore  aut  fenfu  externo  nihil  commune  ha- 
bent,  fponte  faepe  revocat.  PhantafiuTi  qui- 
demp  fponte  fua,  imagines  etiam  invocata^, 
mira  quadam  ratione  tranfcurrunt ;  five  quia 
cum  prioribus  quibufdam  mirum  in  moduni 
connedantur,  de  quo  mox  dicen.:ura;  five  ob 
aliam  caufam  latentem.  Quae  enim  de  Spiriti» 
bus  nefcio  quibus  AnimalibuSj  per  cerebrimea- 
tus  intertextos  et  apertos  facilius  tranfeuntibus, 

*  De  idearum  omni-  !   gatur  Lcckii  liber  faep?- 
um  origine,  ut  et  de  con    j   us  laudatus,   de  Intellec- 
clufionibus    rationis  .le    |   tu  huniano, 
1    3 


68  DEINTELLECTU. 

pAki  n.  tradunt  Cartefianii   nlmiam  rodolent  fingendi 

V>V^  licentiam. 

De  fenfu  externo  et  imaginatione  fedulo  ca- 
vendum,  ne  iis  nimis  aflueti,  ea  quae  utrumque 
fugiunt  parum  vera  aut  folida  judicemus: 
quum  contra,  quae  veriffima  funt,  maximum- 
que  afFerunt  ad  vitam  vel  beatam  vel  miferani 
momentum,  his  facultatibus  neutiquam  fubjici- 
untur. 

Iclearum       Meque  filentio  praetereunda  eft  altera  animi 
ccn]unBi6-     ,.f    /..,,....  .       , 

•^  diipoiitio,  haud  exi?ui  m  vita  momenti,  ad  eas 

ties  natura-       ^  ^  ^  ... 

Us,  ^^^  fimul  animum  commoverant  Ideas,  ita  m 

pofterum  conjungendas,  ut  quicquid  unam  po- 

ftea  fuggeflerit,  alias  etiam  conjunftas  fecum  tra? 

hat.    Huic  difpofitioni,  facihs  fermonis  ufus, 

immo  omnis  fere  rerum  praeteritarum  memoriaj 

accepta  funt  referenda. 

Bommom'        VIL   Sensuum  ope  etRATiociNii,  vari- 

r.e,  fenfu      ae  bonorum  et  malorum  fpecies  menti  fuppedi* 

fuodanj,  dig-  tantur.    *  Quae,  fenfui  cuivis  per  fe  funt  grata,' 

mjct  ur  a     ^^^^  dicuntur ;  *  Quae molefta,'  funt  Mala  : 

rationeetiam  ^^aeque  in  fuo  genere  ultima,  et  propter  fe  ex- 

cernuntur.    petenda  aut  fugienda.   Quae  autem  interveni- 

unt  Ratiocinationes,  non  praecipue  in  ipfis  bo- 

nis  aut  malis  ultimis  verfantur :  fedin  mediis, 

five  Subfidiis,  quibus  utimur  in  bonis  ultim.is 

confedlandis,  aut  malis  depellendis.   In  finibus 

autem  ultimis  inter  fe  comparandis,  cum  boni 


DE  INTELLECTir.  69 

cujufvls  ad  vitam  beatam  momentum,  pendeat  Cap,  I, 
j  fimul  ab-ipfius  grati  fenfus  dignitate,  live  jucun-  V^VNi^ 
j  ditatis  Intenfione,  et  Diuturnitate ;  locus  erit 
;  facili  cuidam  ratiocinationi,  aut  potius  recorda- 
I  tioni ;  ut  inter  diverfarum  perceptionum  digni- 
!  tates  aut  gradus  comparatio  inftituatur.  Dc 
!  Diuturnitate  autem  bonorum,  rerum  ufu  et  ex- 
j  perientia,  judicandi  facultatem  comparamus. 

fimilia  ferc  de  malis  dijudicandis,  funt  tenen* 

da. 

Senfuumgratorum  etmoleftorum  alii  paffio-  Voluptatgs, 

pem,  alii  Adionem  hominis  comitantur ;   ipfe  ^^'^^  cejfatt" 

licet  fenfus,  utrobique  pallio  dici  poffit.   Quam-  '^"'" -^"'^^ 

\  vis  vero  beatitudo  omnis  in  aliquo  fenfu fit  lita ; ,.       „f    ' 
/■  ,  '^^^.  acttonei 

I  redle  tamen  dicitur,  Beatitudinem  omnis  natu-  comitantur. 

\  rae  quae  ad  agendum  eft  nata,  in  adione  fitam 

!  dfe ;    quum  longe  praeftantiores  fint  illae  vo-  Laefiorei 

i  Juptates,  homine  lonae  digniores,  ftabilioref--'^"^  ^"^'^  "^  " 
\      ^  .  ,       .  „.  tiones  comU 

j  que,  quae  certas  comitantur  hommum  achones,  ^^„^^^^ 

!  quam  quae  ex  ulla  paffione,  aut  corporum  im- 

I  pulfione  oriri  poffint.    Deledlationes  enim  aliae 

i  alias,  in  immcnfum  fuperant,  neque  omnes  Na- 

i  turae  quae  vere  beatae,  pariter  etiam  funt  bea- 

tae.   Quae  enim  paucis  fenfibus,  aut  levlores 

admittentibus  voluptates,  funt  praeditae,  beati- 

tudinem  quantam  capere  poiTunt  maximam,  t% 

iis  haurient  rebus,  quae  naturam  praeftantio- 


^o  DE  INTELLECTU. 

Pars  n.  renij  nobiiiori  fenfu  a  natura  fubornatam,  neu4? 
V«yW-^  tiquam  explebunt  ad  vitam  beatam. 
HaDitus,  Vlll.    i^LiA  denique  ef]:,  et  in  animo,  et  ia- 

^ttfl  2  as  po-  j,Qj.pQ^g    j^jj.^  difpofitio ;    quod  ex  crebra  acSti- 
tenttam  m-  ^     .  .  ^  ,    r    -i- 

natcm  per-   ^'^^  oriatur  m  poiterum  agendi  faciiitas  ;    quae 
ficiens,  Habitus  dicitur  :    unde  mirum  in  modum  vires 

infitae  promoveri  pofTunt :    neque  in  foia  Me- 
moria  habituum  omnis  vis  fita  effe  videtur. 
Corporis   fenfu  quovis  faepius  commoto   aut 
diutius  fenfira  imminuitur  voluptas  aut  dolor : 
augetur  tamen  rerum  jucundarum,  fi  quando 
delint,  moleilum  defiderium,  ex  eo  quod  cre-^ 
brior  fuerat  antea  earum  ufus. 
Xdeae  reJati-       IX.    Quum  m.ens  inter  fe  comparat  Ideas, 
vae;  ttbi,  i«fenfu  quovis  interno  vel  externo  acceptas,  fub- 
^unusre-  jj^f(,[f^j.  idea  nova,  quae  dicitur  relativa; 
ius,  eji  ali-       .  ,    ,  .'    ^,. 

rationem,  aut,  hiabitudinem,  mter  res  compara- 
^ua  commw  '        '  '  ^ 

»U  affe^io.  ^^s,  repraefentans,  nifi  fint  prorfus  difparatae.. 
Si  quidem  in  rebus  comparatis,  nihil  fit  utrique- 
commune ;  aut  nulla  fimiiis  in  utraque  qualitas 
aut  afFedio;  nulla  intercedet  ratio  aut  rela*- 
tio*. 
Jiidicia,  alia  JuDiciUM,  quod  fecunda  Intellectus  ope-t 
jlbjiraBa  ;  x2X\o  dicitur,  vix  ab  omni  perceptione  diflingul 
Ua  Aojolu-  poi-gfi;^  ABSOLUTUM  enim  Judicium  dici; 
polefl,  *  Rei  in  certo  tempore  exiflentis  per-.i 
*  Vid.  Part.  I.  Cap.  V.  4. 


tiua 


DE  INTELLECTU.  71 

!'ceptio  complexa:'  quae  vel  fenfuum  ope  Cap.  I, 
,  proxirae  excitatur,  vel,  interveniente  ratiocina-  V*/^vv-# 
tione;  cnm  rei,  de  qua  efl:  judicium,  cernitur 
connexio  cum  iis  quae  fenfus  monftrat  exiftere, 
1  JuDiciA  autem  abstracta  funt  *  Relatio- 
I  *  num,  five  cognationum  quae  inter  res  obfer- 
<  *  vatas  intercedunt,  perceptiones :'  aut,  fi  quis 
putet  judicia  potius  efie  mentis  aftiones  diver- 
'  fas,  ex  his  vero  perceptionibus  ortas  ;  judican- 
fdi  actus  finiplici  quadam  Idea  repraefentatur, 
I  quae  definiri  nequit.  Haec  ad  Logicam  perti- 
nent. 

-  Neque  multum  in  altera  quaeflione  mo-^omedt 
ramur :  an  fcdicet,.  Judicium  fit  potius  men-^^""  "°^ 
tis  paffio,  quam  adio.  In  ftudiis  cognitio-.  .  "^ 
nis,  in  animadverfione  acriore,  in  ideis  inter 
fe  comparandis,  mens  agere  videtur :  ut  e- 
tiam  in  appetitionibus,  et  agendi  propofitis. 
Hoc  convenit  fere  inter  omnes ;  nos  non  ideo 
judicare,  rem  hoc  aut  illo  modo  fe  habere,  quia 
voluimus  ita  judicare.  Non  alia  igitur  ratione, 
noftra  funt  penes  nos  judicia,  aut  voluntatis  im- 
perium  fequuntur,  quam  quod  penes  nos  fit,  a- 
nimi  aciem  inhancaut  illampartem  convertere, 
atque  utramvis  ledulo  examinare.  Cumque  ar- 
gumentis  certis  animum  ferio  advertit  vir  fanus, 
eaque  intelligit ;  afi^enfum  cohibere  nequit,  aut 
fi  argumenta  tantum  fint  probabilia  quae  intel- 


^9  DE  INTELLECTU. 

Pars  II,  Jigit;   eampartem  quam  confirmant,  efle  pro* 
\^y\^  babilem  aut  vero  fimilem,  etiam  invitus  perci-  ■ 
piet.    major  igitur  circa  apprehenfiones,  quaSi 
varie  mutare  poffumus,  eft  libertas,  quam  circai 
judicia.    Quum  tamen  reftet  haec  praefumptio  i 
aut  fufpicio,  contra  rationes  plerafque  quae  tan- 
tum  probabiles  funt,  quod  aliae  in  contrariam  ] 
partem  exiftere  polTunt  vero  fimiliores :   penesi 
nos  eft,  plenum  mentis  affenfum,  huic  paru  li-- 
cet  veroftmiliori  denegare,  atque  ab  agendo^b-- 
ftinere ;   doncc  illae  etiam,  quae  in  contrariami 
partem  invitant  rationes  examinentur.    Verifi-i  • 
militudinis  autem  gradus  funt  innumeri ;   qui- 
dam  ad  plenam  certitudinem  proxime  acceden-4 
tes,  qui  fidem  omnino  firmam,  et  plenam  facer« 
Tidentur. 


i 


Cap.  II. 
G  A  P.   IL  v.-^V^^ 

De  Voluntate. 


I.  T  TT  primum  menti  objicitur  Boni  B.ut^olunta5 
^^  Mali  fpecies^  exerit  fe  altera  animae  P^^/^* 
Facultas,  ab  omni  fenfu  diverfa,  quae  Volun* 
TAs  dicitur,  omnem  jucundum  in  fenfu  quovis 
motum  appetens,  atque  omnes  adliones,  even- 
tus,  aut  res  externas j  quae  iifdem  excitandis  vi- 
dentur  infervire  ;  atque,  omnia  contraria  fugi- 
cns  et  depellens.  Innata  enim  cuique  eft  vitae 
beatae  appetitio  conftans,  quae  oblata  occafio- 
ne,  nunquam  non  fe  oftendit^  in  iis  quae  ad  vi- 
tam  beatam  facere  videntur  appetendis,  et  con- 
trariis  afpernandis.  neque  tamen  innata  eft 
fummi  boni,  aut  bonorum  omnium  accumulati- 
onis  notio,  ad  quam  omnia  conlilia  referantur, 
Hoc  jure  dixeris  ita  mentem  effe  conforma- 
tam,  dum  placido  motu  fertur  et  provido,  ut 
bonum  quodvis  per  fe  appetat,  et  malum  fugiat : 
quumque  plura  occurrunt,  quae  fimul  adipifci 
nequeat,  ad  ea  fe  convertat  quae  majora  et 
praeflantiora  videntur.  Idem  etiam  de  malis 
depellendis  diccndum.  Unde  faepe  voluptates 
omittendae,  quibus  citra  majorum  et  diuturni- 
orum  jadturam  frui  non  datur  j  aut  quas  gravi- 
K 


74 
Pars  II. 


Appetendi 


dupl 


j4ppetitm 
Senfitiviis. 


Appetitus 
rationalis. 


DE  VOLUNTATE. 

ores  dolores  infecuturi  videntur :  Dolores  Iti- 
dem  nonnunquam  perferendi;  fi  aliter  majores 
voluptates  adipifci,  aut  dolores  graviores  aver- 
tere  nequeamus. 

Quemadmodum  autem  inter  operatlones  In- 
telledtus  recenfentur,  non  folum  fpecies  quae 
corpore  percipiuntur,  nobis  cum  brutis  anima- 
libus  communes;  verum  etiam  perceptiones 
Bobiliores,  hominibus  propriae ;  quae  bonorum 
praeftantlorum  notitiam  continent;  fic  Appe- 
TiTUs  homini  efi:  duplex:  altero  cum  bru- 
tis  animalibus  communi,  qui  Sensitivus  di- 
citur,  caeco  quodam  impetu  fertur  in  volupta- 
tem ;  atque  perturbato  admodum  animi  motu 
impellitur,  ad  bona  quaedam  fenfilia  adipifcen- 
da,  et  mala  declinanda :  altero,  tranqulllo,  et 
rationem  In  confilium  advocante,  confedlatur 
ca,  quae  penfitatis  omnibus  adjunflis,  praeftan- 
tlora  judicantur,  et  nobiliori  fenfu  percipiun- 
tur:  qul  Rationalis  dicitur ;  aut,  y.a.r 
i^o^m,  Voluntas.  hic  vero  appetltus  pri- 
mo  eft  explicandus  ;  qui  cura  omni  natura  ra- 
tione  praedita  nobis  eft  communis. 

II.  Ex  boni  aut  mali  fpecie  objeda,  curaque 
omnibus  adjundis  penfitata,  fponte  fua  exiffit 
haec  appetitio,  aut  fuga ;  fine  praevlo  volun- 
tatis  decreto  aut  imperio.  Appetitionem  et  fu- 
gam  proxime  exclpit  plerumque  deliberatio 


DE    VOLUNTATE.  75 

^uaedam,  de  omnibus  rel  expetltae  confequen-  Cap.  II, 
dae,  aut  rei  quam  averfamur  depellendae,  ra-  K^y^y^^ 
tionibus  et  fublidiis.  Poft  expJorata  haec  fub- 
fidia  et  rationes ;  fequitur  Propofitum  aut  Con- 
(ilium  ea  agendi,  quae  ad  finem  confequendum 
videntur  aptifTima.  Primam  appetitlonem  aut 
jafpernationem,  appellant  fcholafiici  Vellei- 
TATEM  simplicem:  agcndl  autem  propoli- 
Jum,  pofiquam  omnia  quae  adionem  antece- 
dunt,  comitantur,  aut  infecutura  videntur,  pro 
Agentis  folertia  et  diligentia  funt  penfitata ;  di- 

CUnt  VOLITIONEM  EFFICACEM. 

Quemadmodum  autem  bonum  quodvis,  per^,'<z  ratwne 
fe  fpedatum,  natura  expetimus ;    et   malum  ^^^  mhtae 
quodvis  fugimus ;  fic  ubi  bpna  cum  malis  com-  ^/'i'^^''"^"^» 
mifla  funt,  incllnat  voluntas  ad  ea  quae  plura 
videntur  et  praeflantiora ;  unde  et  quaedam  efl 
deliberatio  de  finibus  ipfis  ;    aut  rebus  quae  per 
fe  bonae  aut  malae  videntur :    quaeque  Fine  s 
dicuntur  Objectivi  :    licet  de  Fine  ultimo, 
quem  vocant,  formali,  five  de  ipfa  felicitate, 
et  miferiae  depulfione,  nulla  fit  deliberatio. 

Atque  licet  bona  vulgaria  non  eam  plerum- 
que  habent  vim,  ut  appetitionem  efiicacem  ne- 
cefTario  moveant,  cum  graviora  mala  cum  ils 
eonjundla  non  raro  profpicere  Hceat:  bonum 
tamen  abfolutum,  aut  infinitum,  quodque  nul- 
lummalum  praeponderans  comlietur,  ubicun» 
K  2 


76  DE   VOLUNTATE. 

Pars  II.  qiie  clare  confpicitur,  appetitionem  necefTario 
V^v^w^  movebit,  etvolitionem  efficacemexcitabit.  So- 
lis  igitur  cordatis  et  fapientibus  unicus  propo- 
laitur  finis  ultimus,  ad  quem  omnia  agendi  con- 
lilia  referuntur.  Caeteri  magis  ex  tempore  vi- 
vunt,  res  varias  fequentes  quae  bcni  fpecie 
quavis  commendantur,  et  contraria  fugientes : 
niii  quid  conjunftum  videant,  quod  animum  ad 
partem  diverfam  magis  impellere  valeat.  Om- 
nis,  autem,  '  five  de  ultimo  fine,  five  de  mediis, 

*  deliberatio ;  ad  fenfum  quendam  proximum 
'  grati  et  molefti,  tandem  referenda  ed;.' 

-.  ^  f.,  ^^  III.  Quum  vero  menus  fententia,  delibc- 
Libertas.  ratione  iinita,  non  a  voluntate  pendeat ;  aft  ne- 
ceffario  fequatur  ea  veri  indicia,  quae  menti 
proponuntur ;  neque  velleitatem  fimplicem,  five 
primam  appetitionem  aut  fugam,  excitet  prae^ 
vium  quodvis  voluntatis  imperium ;  in  his  nul- 
la  eft  LiBERTAs;  five  ea  notet  '  potentiam 
'  agendi   quae    volumus,    et   omittendi  quae 

*  nolumus  :'  five,  *  mentis  vim  quandam  indif- 
'  ferentem,  qua  fe  huc  aut  illuc  ileftere,  hoc 
'  vel  illud  pariter  velle  pofTit.'  Libertas 
igitur  fi  fit  '  facultas,  quae  pofitis  omnibus  ad 

*  agendum  requifitis,  agere  poflit  vel  non  age- 
'  re,  hoc  agere  vel  contrarium;'  locum  tan- 
tum  habebit  in  ipfo  agendi  propofito,  aut  voli- 
tione  ei^caci ;  prout  eam  praevio  voluntatis  de^. 


DE  VOLUNTATE.  77 

creto  excitare  polTumns,  aut  cohibere;  quae  Cav.  II. 
qaidem  potentia,  fi  boni  aut  mali  fpecies  objec-  \^y^ 
tas  vel  non  refpiciat,  vel  eafdem  non  fequdtur, 
inutilis  videretur  et  morofa.  Si  cui  igitur  ab- 
fardum  videatur,  mentem  noflram  iftiufmodi 
vi,  quae  judicia  noftra  peutiquam  certo  fequa- 
tur,  effc  praeditam ;  illi  ita  definienda  erit  men- 
tis  Libertas,  ut  tantumfonet,  *  potentiam  agen- 
*  di  quae  volumus,  et  abftinendi,  ubi  nolumus :' 
utcunque  demum  mens  ad  volendum  aut  nolen- 
dum  impulfu  fuerat.f 

Stoicis  placuiffe  videtur,  fua  cujufque  indo- 
le,  vel  naturali,  vel  adventitia,  una  cum  boni 
aut  mali  fpecie  objeda,  voluntatem  impelli  flec- 
tique,  neque  aliter  fieri  pofTe.  credunt  enim, 
Ipfis  animis  leges  quafdam  naturales  effepofitas, 
aut  eam  effe  ipforum  naturam,  ut  iis  quas  dixi- 
mus  caufis  neceffario  fledantur.  Plurimis  enim 
rebus  eam  tribuunt  vim,  ut  per  fe,  fine  ulla 
raticcinatione,  aninium  impellant,  certafque 
excitent  appetitiones  aut  afpernationes.  non 
folum  enim  res  cuique  utiles  aut  jucundae,  de- 
fideria  movent;  verum  fanguinis  conjundio- 
nes,  beneficia  accepta,  virtutum  in  aliorum  mo- 
ribus  fignificatio,  aliaque  ejufdemmodi,  per  fe 
caritatem  et  favorem  excitant ;  ut  itidem  im- 
'  Ejerentium  miferia,  mifericordiam ;  injuriae, 
t  Vid.  Part.  I.  Cap.  IV.  <J. 


lyS  DEVOLUNTATE. 

Pars  II.  iram,  ultlonlfque  appetltionem :  Naturalemau^ 
\,^y>^  tem  cujufque  indolem,  certa  etiam  lege,  varia 
a  vario  rerum  occurfu  mutari ;  ex  confuetudi- 
ne,  habitibus,  ipliufque  corporis  temperie.  Da- 
ta  tamen  indole,  fpecies  objecftae  animum  ita 
neceffario  fle<5lunt,  ut  pofitis  his  omnibus  ad- 
jun6tis,  aJiter  velle  nequeat ;  quamvis  aliter  a- 
gere  pofTet,  (i  raodo  aliter  vellet. 

Hanc  autem  naturae  noftrae  ratlonem  cum 
aftionum  honeflate  aut  vitiofitate,  optime  co- 
haerere  contendunt ;  quippe  quas  in  ipfis  animi 
affeclionlbus  praecipue  (itas  effe  volunt;  qua- 
rum  aliae,  (ea  animae  noftrae  eft  conformatio) 
per  fe,  fuaque  natura,  honeftae  et  laudabiles^ 
aliae  turpes  et  deteftandae  culque  vldentur,  ut* 
cunque  in  nobis  excitatae  fuerant.  Neque  hinc 
legibus,  minis,  cohortationibus,  vimullam  au- 
ferri,  contendunt ;  quum  eorum  vis  omnis  ex 
eo  oriatur  quod  boni  aut  mali  fpeciem  allquam 
novam  objiciant,  Atque  quamvis  iram  omnera- 
inutilem,  et  fummo  rerum  redore,  viroque  eti* 
am  fapiente  indignam  oftendat  haec  ratio ;  non 
tamen  poenarum  comminationes  aut  irrogatio* 
nes,  inutiles  aut  injuftas  efficlet ;  fi  modo  abf- ' 
que  iifdem  nec  mala  graviora  faepe  averti ;  ne-  ■ 
quehomInes,aliaeque  naturae  ratione  praeditae,  , 
parum  in  virtute  ftabiles,  alia  ratlone  aeq«c>r 
commoda,  a  vitiis  coerceri  poilint. 


BE  VOLUNTATE.  79 

t  reripatetici,  aliique  viri  do<5li  et  pii,  quibus  Cap.  II, 
haec  duriora,  neque  fatis  cum  juftitia  divina  K^^\^^\J 
cohaerentia  videntur,  aliam  ineunt  rationem: 
ftatuentes  animos,  quamvis  aliquam  boni  fpeci- 
em  femper  fequantur,  inter  duplicem  tamen 
fpeciem,  hinc,  re6li  honeflique,  illinc,  jucundi 
aut  utiiis,  ad  hanc  vel  illam  partera  fe  ultro 
fledere  poffe.  Sed  quaeftionem  hanc  vexatilli- 
mam,  quae  doc^orum  et  piorum  ingenia  femper 
torferat,  atque  de  qua  utrinque  fruflra  ad  fen- 
fum  cujufque  internum  provocatur,  jam  relin- 
quamus. 

Qualifcunque  vero  fit  hominum  libertas,  fi  ^akfit  h- 
modo  idonea  ipfis  proponantur  bonorum  prae-  '^"""  '^^f^' 
antiorum  indicia ;  quicumque  ea  quae  appeti-  ^ 

tum  (hmulare  lolent,  ledulo  exammavent,  at- 
que  animi  nervos  huic  rei  intenderit,  iilius  om- 
ncs  appetitiones  et  defideria,  pro  ipforum  bo- 
Dorum  ratione,  acriora  erunt,  aut  remifliora, 
poterit  igitur  quifque,  qui  hoc  ferio  egerit,  ap* 
petiones  fuas  quae  praeflantiora  confedlantur 
bona,  et  gravioia  omnia  mala  depellunt,  ita  va- 
lidas  efEcere,  ut  debiliores  rerum  viiiorum  cu- 
piditates,  et  leviorum  m.alorum  fugam,  facile 
pofFit,  ubi  opus  fuerit  reprimere ;  atque,  om- 
nia  vivendi  confilia  ita  inflituere,  ut  bona  omnia 
cobiliora  confequatur,   negledis  humilioribus 


DE   VOLUNTATE. 

qulbufcunque,  quae  cum  iis  confiftere  neque^^ 
ant. 

Gaudia  et  Praeter  appetitionem  et  fugam,  quae  ab  om- 

Moerores.  j^-  fe^fus  perceptione  funt  diverfae,  proximeque 
et  per  fe  ad  agendum  incitant,  Voluntati  ad- 
fcribunt  vulgo  Gaudium  et  Moerorem: 
quae  potius  funt  fenfationes  reflexae  et  fecun- 
dariae ;  diverfae  quidem  ab  iis,  quas  res  prae- 
fentes  proxime  excitant,  quafque  vel  antecede- 
re  pofTunt,  vel  fequi.  Oritur  enim  gaudium, 
ex  rei  expetitae  adeptione  fperata,  aut  mali 
nunc  prementis  fperata  depulfione ;  moeror 
vero,  ex  mali  futuri  metu,  aut  expedata  boni 
jadura. 
Jppetitus  ^^'   ^^  appetitione  autem  aut  fuga  tran» 

fenfitivus,  et  quilla,  quae  circa  bonum  aut  malum,  noftrum 
Pajfwnes.  yel  alienum,  occupantur,  atque  fpecies  boni  et 
mali,  ab  intellectu  praemonftratas  fequuntur, 
diverfi  longe,  funt  motus  animi  perturbati,  qui 
Voluntatis  Pas  sione  s,  et  in  Appetitu  Senfiti- 
to  contineri  dicuntur ;  ubi  caeco  quodam,  aft 
naturali  impetu,  ad  quaedam  agenda  impelli- 
mur,  aut  cupienda ;  etiam  ubi  ratio  nullas  bo- 
ni  aut  mali  inde  nafcituri  fpecies  monftraverat  ;^ 
neque  ea,  ad  felicitatem  noftram,  aut  eorum  qui 
nobis  funt  cari,  neceffaria  effe  aut  utilia  docue-. 
rat.  Motus  hofce  voluntatls  comitatur  confufa; 
quaedam  et  validi  animi  perturbatio,  rationis 


j  DEVOLUNTATE.  8i 

;  ofum    Impediens.     Perturbationes    hujufmodi  Cap.  II, 
*  faepe  animum  agitant  ubi  nulia  movetur  appe-  y^^y^ 
!  titione  pura,  aut  agendi  coniilio  tranquillo : 
faepe  appetitiones  purae  fine  motibus  hifce  per- 
turbatis  reperiuntur ;    faepe  fimul  animum  in 
contrarias  partes  diftrahunt,  *  aliudque  cupido, 
*  mens  aliud  fuadet:'   nunc  pailiones  hafce  re- 
primunt  tranquilla  agendi  conGlia :  nunc  ab  iif- 
'dem  vincuntur :    qui  flatus  eft  eorum  qui  non- 
dum  continentiam,  aut  imperium  in  animi  par- 
tes  humiliores  confecuti  funt. 

■Motuum  turbidorum,  ad  Inftar  placidorum ; 
quatuor  funt  genera  :  Cupiditates,  Metus,  Lae- 
titiae,  et  Aegritudines  :  et  plures  cujufque  par- 
tes,  quarum  aliae  aliis  faepe  adjungi  implicari- 
que  folent :  quae  plenius  explicare  longum  fo- 
ret*. 

Non  autem  omnes  hl  motus  perturbati  cor-  N^on  omnes 
poris  tantum- voluptatem  aut  dolorem  fpectant.  Bonumfpec- 
Similes  omnino  funt  perturbationes,  caecique  ^"  •'^"•^'  '* 
animi  impetus,  apud  incautos  et  incontlnentes, 
erga  bona  et  mala  prorfus  diverfa  :    ad  appeti- 
tum  vero  fenfitlvum  referuntur,  ideo  quod  fen- 
fum  moleflum  admodum  aut  turbidum  fecum 
ferant,  fanguinem,  et  totum  fiepe  corpus  agi- 
tantes.   In  hac  clafTe  recenfentur,  non  folum  il- 

*  Haec  omnia  uberius  espofuit  Cicero  Tufc. 
ih.  4,  ... 

L 


82  DE   VOLUNTATE. 

Pars  II.  lae  appetitiones  quae  paftum,  aut  procreandi 
V.y^Wi-^  voluptatem  conredtantur ;  verum  et  Ambitio, 
Iracundia,  Coramiferatio,  Invidia,  fo^yi^,  Gra- 
tia,  et  Odium,  et  ejufmodi  alia. 
Caufa  vith-  Motibus  his  perturbatis  praecipue  imputan- 
'"""''  dum,  quod-  res  varie  haud  quaquam  pro  ipfa- 

rum  dignitate  autufu,  animum  moveant  et  fiec- 
tant.     Quemadmodum  enim  '  ignoti  nulla  Cu- 
*  pido,'  fic  ea  quae  parum  perfpicimus,  quae- 
que  raro  animo  revolvimus,    debilem  habent 
iftum  :  quaeque  diftantia  funt,  ut  oculo,  ita  ani- 
mo,  exigua  et  levia  videetur,  nifi  crebra  alta- 
que  meditatione  propius  admoveantur.    Quae- 
dam  etiam  Perturbationes  totum  animum  ita 
replent,  ut  nihil  ratione  aut  confilio  affequi  va- 
leamus.    Unde  fit  ut  res  terrenae,  breves,  viles 
caducaeque,  toties  homines  a  praeclaris,  coe- 
leftibus,  et  aeternis  confedandis  demoveant. 
Quicunque  cnim  internum  animi  fui  fenfum  et 
intelligentiam  excufferit,  inveniet  fpeciem,  for- 
mam  et  notionem  viri  fapientis  et  boni,  cui  nul- 
lus  mortalium  fe  fatis  congruere  et  refpondere 
reperiet :    immo  debihtatem  multiplicem,  de- 
pravationes,  errores,  et  vitia,  libi  adherentiai 
cernet;    a  quibus  vel  fumma  cautione,  ftudio,, 
et  meditatione  vix,  ac  ne  vix  quidem,  fe  libe 
rare  poterit. 

V.   Neque  negligendum  efl:  infigne  illud; 


JDE  VOLUNTATE.  Sg 

idircrimen  inter  motus  voluntatis  noflrae,  flve  Cap.  II, 
tranquillos,  five  perturbatos,  quod  in  quibuf-  V«*^v^^ 
dam  noftram  tantum  ultimo  fequamur  volupta-  ^ra^m  nw~ 
tem,  aut  utllitatem,  aut  nobis  mala  depellamus :  '"^'  ^^  '  ^^' 

...  ,.  -  ,.  .  rr   •       1  anifp>.dant 

m  aliis  vero  a  lorum  felicitatem  emcmndam  aut  ,.,.,  , 

utilitatem^ 

confervandam ;   aut  miferiam  ab  iifdem  depel-  ^^i^  alie- 

lendam,  fpeclemus.    Ubi  enim  nulla  commove-K^w. 

irur  invidia,  aut  ira  ;    aut  nulla  inter  alienam 

felicitatem  et  noftram,   cernitur  repugnantia; 

naturam  quamvis  fentienteni  beatam  fieri  veile- 

mus  :     laeta  illi  omnia  eX  felicia  precaremur ; 

atque  ab  eo  dolores  omnes  et  moleftias  amove- 

re  ftuderemus. 

Tranquillo  philautias  affe^ui  refpondet  haec  S''ve  pniur* 

latiffime  patens  benevclentia,  quae  fine  di^cri-^^^^-''''^^  ^ 
.  f,  ,.  .  r     r^  •     tranquilli, 

mme,  omnium  fehcitatem  ipectat  et  appetit.       ^ 

Tranquiliis  etiam  voluntatibus,  patriae,  amico- 

rum,  cognatorum,  et  virorum  quorumvis  bono- 

rum  profperitatem  appetimus  :   quemadmoduni 

et  ncbis  ipiis  tranquillo  voluntatis  motu,  varia 

quae  ratio  monftrat  bona  confedamur. 

Ab  utrifque  vero  diverfos  habemus  volun« 

tatis    raotus   perturbatos,    five    passiones; 

quarum  quaedam  noftram  fequuntur  volupta- 

tem  aliquam  aut  utilitatem,  quaedam  aHenam. 

Beneficia  accepta,  natura  excipit  grati  aninii 

fenfus,   motufque  vehementior   benevolentiae 

tvgsi  bene  merentes  aut  meritos  :   officia  quaf 

L   2 


§4  D  E  V  O  L  U  N  T  A  T  E. 

Pars  I!.  cernimus  ergo  quofvis,  honefta  et  praeclara,  et 
K^^y>^  virtutes  quaevis  infignes,  animos  noftros  com- 
movent  et  plane  incendunt,  afFeftu  faepe  per-= 
turbato,  ftudioque  ardentiore,  viros  hifce  vir- 
tutibus  ornatos  ad  altiores  dignitates  provehen- 
di.    Eximia  efl  in  fobolem  ^opyr.,  molefto  fen- 
fu  comitata:    caeco  quodam  naturae  impetu, 
ad  procreandum  feruntur  onmia  animaHa :    Ira 
itidem  brevis  ille  furor,  atque  indignatio,  natu- 
ra  excipit  injurias,  llve  nobis,  five  aliis  imme- 
rentibus  illatas. 
Efi  qiiaedam       Hos  autem  animi  nodri  motus  benignos,  fi- 
J5o72zV^j  ^YTCve  tranquillos,  five  perturbatos,  neque  antece- 
gratuita.      dente  voiuntatis  imperio  excitari ;    neque  no- 
flram  aliquam  utiiitatem  aut  voluptatem  uitimo 
fpedtare,  inveniet  quifquis  in  animum  fuum  de- 
fcenderit,  et  agendi  confilia  fua,  et  affedus  ex- 
ploraverit:    praecipue,  qui  clarorum  virorum 
propofita  et  fadla  perfpexerit,  morientium  fanc- 
tiflima  ofHcia,  et  mortes  pro  amicis,  pro  patria 
voluntarias.    Immo,  quae  apud  leviores  homi- 
nes  jam  jam  morituros  confpiciuntur,  commen- 
dationes  liberorum  et  amicorum,  memoria  et 
caritas  amicitiae,  fummorumque  officiorum  in 
extremo  fpiritu  confervatio,  indicant  innatam 
efle  hominibus  probitatem  et  bonitatem  gratui- 
tam,  non  invitatam  voluptatibus,  nec  praemio^ 
rum  mercedibus  evocatam.   . 


DEVOLUNTATE.  85 

V  Sunt  etiam  mentis  propenfiones  quaedam  na-  Gap.  II. 
turales,  aut  inlHndus,  ad  quaedam  agenda,  fe-  v^^^^v^^ 
quenda,  fugienda,  nulla  praeeunte  ratiocina- J«y?i«^z/5 
tione,  nullo  de  eorum  momento  ad  noflram  aut"^^'''"^^^'*"- 
aliorum  utilitatem  judicio.  In  brutis  animali- 
bus  haec  magis  manifefta ;  iifdem  vero  fimil- 
lima  hominum  mentibus,  benigno  Dei  confilio, 
et  in  fuam  cujufque  et  omnium  communem  u- 
tilitatem  inferuntur,  ut  indicent  quaenam  na- 
turae  apta,  quaenam  per  fe  expetenda;  utque 
fua  quifque  natura  ad  vivendum  duce  utatur, 
Ne  enim  iterum  loquamur  de  proborum  com- 
probatione  et  laudatione,  aut  beneficiorum  cre- 
bra  commemoratione,  et  aiBiclorum  commife- 
ratione  molefia ;  quodque  ad  miferabilia  vifen- 
da  proni  fimus,  etiam  ubi  nulHs  officiis  prae- 
ftandis  eft  locus.  Quam  fuam  aut  aliorum  utiH- 
tatem  refpiciunt,  fuper  defundos  lamentatio- 
nes,  mortuis  tributi  honores  moeftiflimi,  mori- 
entium  ardentia  foboHs  fuperftitis  poft  obitum 
fuum  nafciturae  defideria,  orbitatis  fuga,  defor- 
.  mitatis  in  corpore,  aut  depravationis,  eodeni 
manente  ufu,  fumma  averfatio  ?  Quorfum,  quod 
pueri,  res  fibi  inutiles  videndi  audiendique  cu- 
piditate  ducantur,  quodque  nunquam  conquief- 
cere  poflint  ?  Quid  fpedlant  calamitatum,  qui- 
bus  nullum  afferri  poteft  levamen,  diuturnae 
deplorationes ;   eorumque,  qui  nihil  rerum  hu- 


g6  DEVOLUNTATE. 

Pars  II.  manarum  admortuos  periineie  arbltrantur,  de 
V.^,r^y->^  fama  fuperftite  fibi  fuifque  paranda  folicitudi» 

nes? 
MoUJli  fen-      VI.  QuA SD AM  animi  paffiones  natura  prae- 
fus  vel  cnte- ^Q^li  fenfus  moleftus,   alias  autem  comitatur, 
«K  m  «•Jg^y^  infequitur.     praecedit  eas,    quas  proprius 
-volUntaUs;  >     •  r    r  •  jr    -i  r  ,   1     l-  • 

vel  fu'-re-      appetitui  lenlitivo  adlcribunt  lcholaltici ;    quae 

fuuntur.  corporis  nutrimentum  refpiciunt,  et  generis 
confervationem.  Caeteras  pailiones  aut  appeti- 
tiones,  molefti  quidam  comitantur  aut  fequun- 
tur  fenfus,  cum  defunt  ea  quibus  expleri  poffint, 
Horum  fenfuum  plura  funt  genera,  a  fe  invicem 
non  parum  diverfa. 
Imperlum  Quum  vero  praecipuam  fuam  vim  fortiantur 

enimi  in  me-  humiliores  omnes  cupiditates,  ex  incauta  qua- 
tus  pertur-  ^,^^  idearum  complicatione ;  unde  in  certis 
rebus,  fine  caufa  naturali,  miras  virtutes,  aut 
ingens  aliquod  ad  vitam  beatam  momentum  in- 
eiTe,  nobis  fingimus ;  ex  eo  quod  apud  incautos 
quibufcum  verfamur,  ambitiofos,  luxuriofos,  et 
flagitiofos,  (qui  pravis  habitlbus  atque  longo 
ufu,  naturalem  rerum  fenfum  deprayaverint, 
aut  fere  exuerint,)  haec  maximi  aeftimentur : 
ut  juftum  confequamur  in  hafce  cupidltates  im- 
perium,  et  veram  animi  Hbertatem,  plurimura 
profuerit,  temere  complicatas  hafce  notiones 
evolvere  et  divellere ;  refque  omnes,  quae  ap- 
petitura  (limukre  foient,  fuitivis  his  coloribus 


DEVOLUNTATE.  87 

nudatas,  fedulo  perfpicere  ;   ut  quid  veri  boni,  Cap.  II. 
quid  mali  in  quacjue  reperiatur,  cognitum  ha-  V^^^vx^ 
bcaraus  et  exploratum ;   ne  ultra  veri  boni  aut 
mali  menfurara,  alTurgat  earum  appetitio  aut 
fuga. 

VII.  QuANDOQUiDEM  vcro  non  ea  cmt  P^Uiotjes non 
apud  homines  rationis  vis  aut  folertia,  quae'""^^^"' 
perfpicere  poiTit  corporum  fuorum  fabricam ; 
et  cernere  ea  quae  laederent,  aut  juvarent,  aut 
quaenam  ipfis  idonea  effent  nutrimenta :  fenfu 
idcirco  molefto,  indigentiae  aut  inediae  fuimus 
monendi;  refque  utiles  a  noxiis,  fenfu,  non 
ratione,  fecernendae ;  et  faepe  caeco  naturac 
impetu,  ad  ea  quae  nobis  aut  generi  humano 
eflent  falutaria,  fuimus  ftimulandi.  Hifce  au- 
tem  folis,  ne  belluarura  more  inhiaremus,  ftimu- 
iis  iftiufmodi  valldis,  inftigati ;  aliis  etiam  ap- 
pedtionibus  plurimis,  earum  rerum  quas  ratio 
monftraret  utiles,  fimiles  moleftorum  fenfuum 
ftimuli  adjunguntur ;  quibus  animus  contra  hu- 
jnillorum  voluptatum  illecebras  magis  confir- 
maretur. 


Pars  If. 

K^>r^nU  G  A  P.    in. 

An  Spiritus  sit  res  a  corpore  di- 

VERSA.  ^ 

I.  /^Elebris  efl  Quaeflio,  '  An  res  cogi- 

^^    *  tans  fit  ab  omni  corpore  diverfa:' 

an  contra,  poffit  ipfa  materia,  res  nempe  exten^ 

fa,  folida,  mobilis,  ex  partibus  diverfis  confla- 

ta,  intelligere ,   velle,  eaque  omnia  in  fe  conti- 

nere,  quae  nos  fpirituum-  afFediones  communi- 

ter  appellamus. 

An  fit  fiib-         In  pofteriorem  hanc  fententiam  iverunt  nor 

jlantia  ab      pauci  ex  veteribus,  philofophi  haud  mali ;    pu- 

omm  ^^^f^^^  tantes,  fubtiHa  quaedam  corpora,  Aera,  fciHcet 

Ignem  aut  Aethera,  eife  eam  ipfam  Rem  qua^^ 

cogitat;    Hcet  crafTiora  omnia  corpora,  nul- 

am  rationis  vim  aut  fenfum  habere  poflint. 

Gartdfianorum  argutias  de  ipfa  animae  natu- 
ra,  quam  in  aftuaH  cogitatione,  eaque  generaH, 
fitam  volunt,  prudentes  praeterimus ;  quia  fubr 
flantiarum  omnium  naturae  intimaenos  lateant; 
cogitatioque  omnis,  animae  a6lio,  paflio,  aut 
afFedlio  plane  videatur.  Neque  aHa  cogitatio 
generaHs  intelHgi  poteff:,  praeter  generalem  co- 
gitandi  ideam:   neque  quicquam  afHrmamus, 


corporediveHsum.  S9 

JUtrum   anima   femper    cogitet,    annon    feni-  Cap.  III. 

In  ardua  hac  quaeftione  profuerit  meminiife,  Irnperfetla 

■obtufam  efle  mentis  noflrae  aciem  ;    quae  inti-  ''^"'/^  rennn 

„  notitia. 

mas  rerum  naturas  cernere  non  pollit ;    atque 

ideo  de  iis,  ex  affedionibus  fenfu  aut  ufu  cog- 

nitis,  verofimiles  tantura  deducimus  conje6lu* 

ras  :  quodque  ad  graviffima  quaedam  in  Philo- 

fophia  dogmata  ampledenda,  non  argumentis 

aut  ratiocinationibus,  ex  rerum  perfped:a  natu- 

ra  petitis,   fed  potius  fenfu  quodam  interno, 

ufu,  atque  naturae  impulfu  quodam  aut  indinc- 

tu  ducamur.   Qui  horum  memor,  ad  propoG- 

tam  quaeftionem  dijudicandam  accefferit ;  ido- 

neas  reperiet  caufas,  cur  credat,  Naturam  co- 

GiTANTEM  *  effe  ab  omni  corpore  diverfam.' 

II.    Primo,   enim,  perfpiciet  cogitatioaes  M^^w^j  ?/- 

qualefcunque  iis  affe(5lionibus  omnino  effe  dif-  ^^"Vf'^^  rd 

pares,  quas  rebus  corporeis  ineffe  convenit  intcr"-^''^"^^"^'" 
^        ^   .  ..  „  dijharitas, 

omnes  ;    ita  ut  neque  ex  iis,  neque  ex  uiJa  ea- 

rundem  compofitione  oriri  poilint.    Ex  plurium 

corpufculorum  motu  aut  conflidu,  non  quic- 

quam  praeter  motum  in  diverfas'  plagas,  aut 

corporum  detrimenta  et  divifiones,  oriri  poife 

videtur  :    ex  corpufculorum  iiguris  quibufcura- 

que,  nihil  praeter  figuram  aliquam,  in  ipfis,  aut 

in  aggregata  quadam  ex  ipfis  mole,  vere  potefl- 

M 


9^  ANSPIRITUSA 

Pars  II.  fubnafci ;  nihii  quod  cum  fenfu,  intelle(^u,  to- 
V.>'-V->^  luntate,  quicquam  habeat  commune, 
^■fjones         ii[.    QuiD?    quod  omne  corpus,  fi  ullis 
guae  luh       hominum  rationibus  fidcndum  eft,  lit  rerum 

tontrariae  i-        r  •      v        r     r        i      • 

a    j  ■  .-.  vere  diverlarum,  quae  m  divenis  iunt  locis,  ut- 
oiiendtmt  %p-  ^  ^ 

"^  fasresefre  cunque  forte  vicinis,  aggregatio,  quae  vi  qua- 
dlverfui.  dam  idonea,  faciie  polTit  dilTipari.  neque  ea  u- 
nica  quae  in  una  corporis  parte  ineft  afFedioj, 
poffit  etiam  ineffe  alteri  parti ;  quamvis  ea  (i- 
milem  habeat  afFe<5]:ionem.  Unius  partis  figura, 
aut  motus,  alterius  partis  non  eft  figura,  aut 
motus ;  licet  liaec  altera  habeat  aifediones 
illis  amnino  fimiles.  Quafcunque  vero  habet 
mens  affediones  quarum  efl  confcia,  (quas  ha- 
betinnumeras,  fenfusfciHcet,  ideas,  judicia,  ra- 
tiocinia,  volitiones,  appetitiones,  confiiia,)  has 
onines  etiam  repetentia  quadam  percipit  effe  u- 
nius  ejufdemque  rei  affedtiones ;  quam  SE  ap- 
pellat ;  eafque,  neque  extenfas  neque  divifibi- 
les  :  neque  dubitare  potefl  an  non  una  fit  ea- 
demque  res,  quae  diverfis  temporibus,  plurima 
fentiat,  percipiat,  judicet,  defideret,  meminit : 
quod  concretioni  corporeae  contingere  nequit ; 
cujus  partium  quaeque  fuas  fibi  habet  figuras, 
fitus  et  motus,  a  reUquarum  partium  qualitati- 
bus  vere  diverfos, 

IV.   Ipsa,  porro,  mens,  ducenatura,  Sus  • 


CORPORE  DIVERSUM.  91 

^idetur  habere  confclentlam,  ab  extenfo  omnl,  Cap.  Iir. 
immo  ab  ipfo  corpore  quod  fuum  appellat,  di-  v.-<or>^ 
ftindi.  Hoc  enim  corpus,  ejufque  partcs,  ut-  ■^^'''«  ^'  <^«- 
cunque  SECUM  -fint  connexa,  sibi  tamen  efie-^"-/^^^    ^"" 

/-  1  .    r,  S     •  •  -T  P^  internus 

iuDjecta,  suo  regenda  imperio,  sibi  utilia"aut^^^^^^^^. 

molefta,  fentlre  videtur:   seque  igitur,  ab  iflo 

corpore  percipit  eile  diverfum*.  Ttipkx  af. 

Quod  argumentum,  Platonicum,  aut  Socra--^'^^^''"^'" 

ticum,  Quo  melius  intellisiatur  ;    triplex  nonj.^,  f 

,        ^  .  dijcrtmen. 

omittendum  eft  perceptionum,  five  Idearum, 

difcrimen  :    quod  quaedam,  ipfa  natura  magi- 

ftra,  ad  res  referantur  plane  exteinas,  ad  nos 

'non  alia  ratione  pertlnentes,  quam  quod  perci- 

piantur,  quarum  mutationes  nos  non  afficiunt. 

Alterum  autem  eft  perceptioniim  genus,  earum 

fcillcet,  quae  nos  propius  attingunt,  voJuptatis 

]aut  doloris  fenfu  perfundentes  ;  quae  tamen,  ip- 

fius  naturae  monitu,  ad  partes  coagmentationis 

iflius  corporeae  quod  noftrum  appellamus  cor- 

pus,  femper  referuntur :    quia  cum  iftis  locis, 

quae  corporis  partes  occupani,  connexae  ,ex  ea- 

rum  motu  quodam,  aut  affedione,  five  mutatio- 

ne,  proxime  oriri  videntur.    Haec  autem  duo 

Idearum  genera,   cum  corporeis  affedionibus, 

motu  nempe,  extenfione  et  fpatio,  quadam  ra- 

tione  immifcentur ;    neque  ad.  veram  hominis 

jdignitatem  et  praeflantiam,  aut  turpitudinem  et 

^  Vid.  Platon.  in  Alcibiade,  I.  ct  alibi  paflim. 
M   2 


92  AN  SPIRITUS  A 

Pars  II  humilitatem,  quamm  caufa,  qulfquam  fe  aut  a= 
y^yy>^  lium  magni  faceret,  aat  parvi,  quidquam  con- 
ferunt. 

Tertium  eft  denique  genus  perceptionum, 

ab  omni  corporea  afFedione  alienarum ;    quae 

ipfas  homlnis  aut  mentis  humanae  afFe6liones 

repraeientant :    nullas  fpatii,  extenfionis,  aut 

motus,  Ideas  includcntes  ;   veras  autem  depin- 

gentes  sui  cujufque  aftediones,  exquibus  con- 

ficitur  omnis  fua  dignitas,  honeflas  et  praeflan- 

tia,  aut  contra,  turpitudo,  pravitas,  humilitas. 

Iftiufmodi  funt  notiones  intelligendi,  cognitio- 

nis,  fcientiae,  ratiocinationis,  amoris,  benevo- 

lentiae,  fidei,  virtutis ;  aut  eorum  quae  funt  his 

contraria :    quae  cum  corporea  affedione  qua*» 

Res  cogitans  licunque  nihil  habent  commune, 

efi  untim  V.   QuuMQUE  infuper,  ompe  corpus  fit  ex 

qtiocdam,  et  ^^LXtihus   vere  diverfis   conflatum;    quumque 

fmplex:  cor-  .  rr  r,-     r       •         t  •n  -i- 

\      n   1    •  omms  corporea  aiteaio  iit  etiam  divilibilis  ;  ita 

fusejtpluri-  ... 

7im  reritm     ^^^  fingulis  corporis  partibus,  pars  etiam  affedlio- 

oggrcgatu-m.  nis  inhaereat ;  illae  vero  quae  mentis  ipfius  af- 
fe<5liones,  duce  natura,  putantur,  fint  indivifae 
et  fimplices;  quae  per  varias  corporis  partes 
difpertiri  nequeant,  neque  per  fpatii  partes  a 
corpore  occupatas  diffundi ;  merito  hinc  colli- 
gimus  Rem  cogitantem  '  effe  naturam  fim» 

Kes  cogitans '  pHcem,  ab  omni  materia  diverfam.' 

efl  aUuofa;       VI.  EsT  etiam  fibi  confcia  mcns  humana^ 

eor^uSfiners,  '      ' 


CORPORE   DIVERSUM.  93 

fe  v€ra  vi  ag§ndi  efk  praeditam,  Non  enim  ju-  Cap.  III. 
dicat  folum  et  appetit ;  quae  funt  verae  adlio-  V.^vx> 
nes  :  verum  et  arbitratu  fuo  attentionem  huc 
aut  illuc  convertit ;  ab  his  fe  avocat ;  ad  illa 
intendit;  Ideas  acceptas  revolvit,  aut  negligit; 
auget,  aut  imminuit ;  refolvit  concretas ;  aut 
componit  fimplices ;  ne  de  corpore  movendo 
etiam  dicamus.  Corpus  vero  omne,  fiquid  fapi- 
ant  Phyfici,  eft  iners  ;  ftatum  fuum  aut  motum 
retinens  femper,  nifi  vis  accedat  externa. 

Huc  accedat,  earum  virium  divinarum  quas 
animis  ineffe  cernimus  confideratio ;  inefl  Me- 
moria,  et  ea  fere  infinita  rerum  innumerabi^ 
lium ;  inefl  inventio  et  excogitatio,  quae  in- 
yefligat  occulta;  quae  omnibus  rebus  impo- 
fuit  nomina ;  quae  fonos  vocis  pene  infinitos, 
paucis  literarum  notis  terminavit ;  quae  diflipa- 
tos  homines  congregavit,  et  ad  Societatem  vi'^ 
tae  convocavit  ;  quae  errantium  flellarum 
curfus  varios  notavit ;  quae  frugis,  quae  vef- 
titum,  quae  te6ta,  quae  urbes,  vitaeque  cul- 
tum  et  praefidia  invenerat;  atque  a  neceffa- 
riis  artificiis  ad  elegantiora  defluxit,  unde  tot 
obledlationes  ortae,  cx  poefi,  eloquentia,  et  pin- 
gendi,  fingendi,  coelandique  folertia.  Quid 
memorem  Philofophiam,  donum  divinum,  quae 
nos  ad  Dei  cultum,  ad  jus  hominum  quod  in 
communitats  et  focietate  fitum  efl,  ad  modef- 


^j^  AN  SPIRITUS    A 

Pars  II.  *i^^  magnitudinemque  animi,  omnemque  viiri 
KyW^  tutem  erudivit:  divinae  certe  funt  hae  vireel 
neque  cordis,  cercbri,  fanguinis,  bilis,  ofliumjj, 
aut  nervorum;    neque  crallis   hifce  elementH 

J<fuUa  eji      ex  quibus  corpora  conftant  inefle  pofTunt*. 

fpirttus  ge-        yu.  Haec  eadem  monftrabuntfpiritum  ne>' 

fieratio,  aut  •  •         •  . 

que  generan,  more  corporum,  neque  mterireii, 

Corpora  enim  generantur,  cum  partium  quate: 

prius  extiterant,  debita  fit  conformatio,  coni- 

jundio  et  motus  ;    moriuntur  vero,  cum  toUi-- 

tur  haec  conjun6tio  et  conformatio  motufque, , 

Ex  hac  animae  fimplicitate  eruitur  illa,  quafe; 

d.icitur,   Physica    ipfius    Immortalitas  : 

quum  corporis  difix)lutionem  neutiquam  necef-  ■ 

fario  fequatur  Rei  plane  diverfae  interitus.   Ail 

autem  manebunt  Mentes  humanae,  et  viventj, 

poft  corporis  interitum,  altioris  eft  indaglnis ; 

De  loco  Spi-  de  quo  poftea  quaedam  erunt  dicenda. 

ntuum,  Animorum  fimplicitas  dubitandi  anfam  prae- ' 

bet,  an  ullum  occupent  locum;  aut  ullam  ha- 
beant  ad  fpatium  cognationem.  De  naturis  In-*' 
cognitis  non  aliter  quam  ex  afFedionibus  con- ' 
jedare  licet :  Animorum  vero  affediones  om-  ■ 
nem  extenfionem  et  figuram  refpuunt:  ipfiusi 
igitur  nulla  eft  extenfio  aut  figura,  neque  ex : 
rebus  diflimilibus  mixtus  eft  aut  temperatus, , 

*  Vid.  Ciceron.  Tuf.I.  a^.— 30. 


CORPORE    DIVERSUM.  9^ 

In  hoc  quidem  rerum  ftatu,  non  aliter  quam  Cap.  III. 
corporis  interventu,  in  res  externas  agere  pof-  V«,^^VNsJ 
funt  animi  noftri;  earumque  fenfus  per  cor- 
porum  motus  excitantur:  immo  perceptiones 
quaedam,  ratione  mira  et  inexplicabili,  ad  cor- 
poris  partes  referuntur,  quaedam  etiam  ad  res 
aut  loca  a  corpore  diflantia,  Quae  vero  ideae 
anirai  ipfius  affedliones  repraefentant,  ad  nul- 
lum  locum  referuntur.  Haud  conflat  igitur  aa. 
locus  aliter  animo  adfcribendus,  quam  per  nu- 
dam  Denominationem  externam,  a  corpore  fuo 
petitam.  In  hac  quidem  quaeftione,  aliifque 
quae  de  animi  natura  moventur,  ab  oculorum, 
aliorumque  fenfuum  confuetudine,  et  temere 
praejudicatis  opinionibus,  mentis  acies  avocan- 
da  eft ;  ne  ea  fola  nobis  lingamus  elfe  vera, 
quae  fenfibus  iftis  cernuntur, 

Ex  his  omnibus  conficitur  Mentem  huma- 

nam  elTe  '*  fubftantiam  cogitantem  ratione  prae- 

'  ditam  a  corpore  omni  diftindam,  cognitio- 

*  nem  appetentem,  et  beatitatem  etiam  va- 
'  riam  :  quam  praecipuam  in  ipfa  cognitione, 
'  benevolifque  voluntatis  affedionibus,  atque 

*  adionibus  iifdem  confentaneis  reperire  po- 

*  teft  ;   quaeque  etiam  cum  corpore  animato 

*  ar(5te  conjungi,  atque  ab  ejufdem  mutationi- 

*  bu6  aiHci  folet." 


96 

Pars  II. 

\,>V>^  C  A  P.    IV. 

De  i^NIMI   CUM    CORPORE    CONJUNC- 
TIONE5   ET  STATU  SEPARATO. 

Mlmllmpe-  T5  EsTAT  animae  ea  vis  fatis  nota,  qua  cor- 
Tium  in  cor^  -■- V  porjs  fui  membra  movere  valet.  An  ve- 
^us»  J.Q  g^  mentis,  aut  voiuntatis  fit  efficacia,  ut 

proxime  et  per  fe,  nulla  naturae  fuperioris  in- 
terveniente  vi,  corporis  partes  movere  poilit, 
vix  fatis  eft  exploratum,  Adlionem  aliquam 
animi,  five  energiam  fentimus,  in  primis  prae- 
cipue  tentaminibus  ;  ubi  corporis  membra  ar- 
tificiofe  et  varie  faepius  movere  volumus.  An 
vero  haec  animae  adio  per  fe  motus  hofce  exci- 
tet,  dubitandi  anfam  praebent  ea  quae  docent 
Anatomici.  Notum  enim  eft,  m.otum  membri 
exterioris,  a  nervorum  et  mufculorum  motu 
quodam,  cujus  minime  confcii  fumus,  quemque 
nunquam  appetimus,  auf  excitare  volumus, 
proxime  pendere :  Quemadmodum  viciffim  fen- 
fus  in  mente  excitati,  nervorum  motum  quen- 
dam,  ad  cerebrum  pertinentem,  proxime  infe- 
quuntur:  quem  tamen  motum  haud  percipit 
mens ;  cui  femper  fere  fpecies  percepta,  in  cor- . 
poris  parte  quadam  a  cerebro  remota,  aut  etiam 
extra  corpus  effe  videtur.    Haec  igitur  omnia 


r  M  M  O  R  T  A  L  I  T  A  T  E.  97 

\i  cuidam  divinae  adfcribunt  viri  dodli  quldam  Cap.  IV. 
et  pii.  ^•W^ 

Ufu  etiam  notillimum,  ac^iones  omnes  afFec- 

tionefque  animi  veh-ementiores,  etiam  quae  cir- 

ca  res  minime  fenfiles  verfantur,  fanguinis  hu- 

Imorumque  fubtiliorum  motus  haud  infenfiles 

;■  .comitari ;  quorum  tamen  in  cogitat  onibus  pla- 

.cidis  nullus  ei\  fenfus.    Quum  tamen  cog'tatio- 

nes,  motufque  animi  omnes,  voluntatis  imperio 

excitenturj  retineantur,  deponantur  et  varien- 

^  tur;    patet  eos  a  materiae  inertis,  ftatum  mo- 

tumve  mutare  nefciae,  vi  neutiquam  totos  pen- 

dere. 

11.  De  conjunftione  animi  et  corporis,  non  ^nlml  cum 
aliud  quicquam  novimus,  praeter  eas  vires,  aut  ''°''t^^' 
virium  unibras  continuas,  quibus  fe  mutuo  afH- 
cere  videhtur ;  ita  ut  mentis  decretum  fequan- 
tur  confellim  motus  q«idam  in  corpore ;  et  vi- 
cillim,  motus  in  corpore  excitatos  fequantur  ia 
mente  fenlus ;  quae  varios  deinceps  excitant 
appetitus  et  cupiditates,  motibus  internis  et  ex- 
ternis  coraitatas.  Non  pnucae  tamen  funt  cor- 
poris  partes,  quas  mens  fua  voluntate  proxime 
movere  nequit ;  quarumque  raotus  neque  fifte- 
re  poteft,  neque  rautare  :  neque  ilh  in  corpore 
motus  continui,  ex  quibus  pendet  praecipue  vi- 
ta,  fcnfum  in  mente  excitant :  qui  quideia 
iiaLid  utilis  foret,  yerum  potius  moleflus, 
N 


COtl" 


^8  DE   ANIMI 

Pars  II.  '     Unde  verorinille  quibufdam  vldetur,  haud 

\„^y>,^  fuis  ipforum  viribus,  aut  connexione  nece/^aria, 

ftd  caufaefuperioris  interventu,  animam  corpus 

movere,  corpufque  animam  afficere  ;    quum  ita 

ad  certas  tantum  corporis  partes  pertineat  vis 

animae;    certifque  tantum  partibus  tributa  fit 

%as  animam  afficiendi :  quorum  neutrum  noflro 

confilioccmT^itutum  fuit.    Nequeharum  natura- 

rum  magrta  difparitas  cum  iftiufmodi  vi  mutua 

naturali  et  neceffaria  cohaerere  poffe  videtur^ 

Prout  igitur  credunt,  ipfum  Deura  animas  cor- 

porlbus  nafcituris,  ut  primum  rite  conformata 

funt,  conjungere ;  ita  eundem  femper  et  ubique 

praefentem,  et  a-ftuofum,  certa  lege,  eiHcere  ut 

fe  invicem  ita  afficere  valeant. 

^>mm  pofl         YY[.   De  vita  Animae  a  corpore  fejunflae,- 

mor  em   u-  ^^^^  tantum  fimt  explorata  :    nos  nullum  exi- 

rafio,  a  Pei  , 

vcii-ti^e      itentiae  noitrae,  aut  eventuum  quorumcumque 

pcndct :        antequam  nati  fuimus,  habere  confcientiam  aut 

memoriam,  inde  tamen  haud  certo  conficitur 

Animas  neutiquam  antea  vixifTe.    immo  virls  i 

quibufdam  doctiflimis  placuit,  animas  noftras  i 

longe  feliciores  olim  vixiffe,  atque  ob  culpas  i 

fuas  in  eo  flatu  admiffas,  in  terrena  haec  cor- 

pora  et  caduca  detrufas,  delidtorumque  poenas  i 

luere.    Tanta  enim  videturhominum  imbecilli- • 

tas,  tanta  depravatio,  tantifque  aerumnis  ob« 

noxiidegunt,  ut  haud  credibile  videaturj  eos*» 


I  M  M  O  R  T  A  L  I  T  A  T  E.  99 

Deo  opt.  max.  adeo  irapefedlos,  et  ad  vltia  ora-  Cap   IV, 

nia  proclives  creatos  fuiiTe.   fua  igitur  culpahas  v^x^vx^ 

Jabes  contraxifTe  videntur.   Quicquid  vero  hac 

de  re  ftatuatur,  fpem  habuerint  omnes  gentes 

probabilem,  animam  poft  corporis  diiTolutio- 

nem  duraturam  :    non  folum  cx  eo,  quod  nul- 

lam  fubftantiam  intereuntem  videamus  ;  neque 

ullam  interire  validis  oftendere  poffimus  argu- 

mentis  :    neque  ex  corporis  interitu,  dlverfam 

plane  rem  etiam  Interituram  coUigere  hceat : 

verum  etiam,  quod  apud  om.nes  gentes,  in  om- 

nibus  feculls,  invaluerit  hacc  ImmortaHtatis  fpes 

ct  defiderium :    idque  unlverfi  mundi  admini-  ^,^^  ^^.  .^ 

ilratio,  fub  Deo  juflo  et  benlgno  exigere  videa-  SanBitas  et 

tur ;    ne  viri  vere  boni,  quos  malis  plurimis  ex-  JnjUUa  Deu 

ternis  faepe  videmus  opprefToSs    quique  ideo 

quod  boni  fint,  gravibus  objiciuntur  aerumnis, 

idoneo  excidant  virtutum  praemio :    aut  contra 

improbi,  queis  omnia  ex  eorura  voto  eveniunt 

profpera,  impuniti  evadant :    quoruni  neutrum 

pateretur  fandiilimi  redoris  providentla  benlg- 

nillima;    quae  legum  optlmarum  majeftdtera, 

jn  totius  civitatis  fuae  feiic-tatem,  facrolanc^ 

tam,  poenifque  idoneis  munitam  confervabit, 

Quuraque  omnia  in  hoc  mundo  corporeo,  Non,  oViter^ 
tanta  arte  et  folcrtia,  a  fummo  oraniura  rerura  '^'^^^  ^°"° 
conditore,    fint  coniHtuta;    plurima  etiam  in  "     * 
mentis  humanae  fabrica,  artilicis  fummi  oilen- 
N   2 


DE    ANIMI 

dant  benignitatem  et  fapientiara ;   non  pauca 
fimal,  m  mignae  hajus  civitatis,  quae  totum 
continet  hamanum  genus,  adm  ni  Iratione,  im- 
perf.tfla  et  corrig^nda  maneant;    quae  fi  hanc 
folum  vitam  fpedemus,  tanto  re<5tore,  tamque  . 
benigno  et  potente  forent  indignaprorfus,et  ab 
omnibus  damnanda  :  quae  tarnen  omnia,  fi  mo-  * 
do  corporibus  fuperfmt  animae,  facile  corrigi 
polTmt,  ita  ut  tota  mundi  fabrica  atque  admini- 
ftrdtiO;   Deo  optimo  maximo  fiai  digniffima : 
Quis  dubitabit  animas  fore  fuperftites  ;    atque 
totam    unverfi  mundi    adminiftrationem    effe 
perfed:iflimam  ^    Neque  levia  cernimus,   et  in 
hoc  rerum  ftatu,    ifHufraodi    confilii    indicia. 
Saepe  enim  quae  pro  tempore  quodam,  fi  fola 
fpedentur,   culpanda  forent,  tanquam  triftia, 
crudelia,   et  injufta,  quorum  omne  crimen  in 
Deum  ipfum  foret  conferendum;    ea  ipfa,  fi 
cum  iis  penfitentur,  quae  necefTario,  etiam  in 
hac  vita,  confequuntur ;   folertiffimo  fimul,  et 
benigniiiimo  confiLo  inftituta  inveniuntur. 
tmmortaU  QH^^  ^  quod  et  quo  propiu.s  ad  naturae  fuae 

tos  oPtimo     perfedtionem  accedit  mens  hominis,  in  aeterni 
cuiquemtxi-XQin^poTis    immenfa   prafpiciens  fpatia,    Deum 
9^e  exoptJt.'/  ^niundi    creatorem  et    re^torem  agnofcens,  et 
•^^        "    terrena  omnia  tt  caduca  defpiciens  ;    propenfa 
fimal    voluntate  comranni  omnium  confulens 
feiicitati;   et  totum  fumma  caritate  et  benevo- 
/ 


I  M  M  O  R  T  A  L  I  T  \  T  E.  roi 

lentJa  conpleilens  huraanum  genus;  fi  qui-  Cap.  IV, 
dem,  omnia  morte  funt  delenda,  eo  magis  ipd  v,^v-x^ 
dilpiiceoit  tota  mundi  adminiitratio,  et  omne 
fummi  re<5loris  confiliura  et  providentiae  rario. 
Quam  mortalium  nullip,  non  ipfis  viris  optimis, 
quibus  faepe  haec  vita  eil  aerumnofa,  et  inter 
mojrores  et  lacrymrtS  exigenda  ;  (ne  dieam,  de 
innocentibus  piurimis,  praematura  et  Iu6tuofa 
morte  deletis)  finceris  liceat  frui  bonis  et  diu- 
turnis  ;  aut  alia  fibi,  aut  fuis,  aut  humano  ge- 
neri  fperare,  praeter  haec  brevia  et  evanida, 
niorte  confeftim  abripienda ;  quorum  defpicien- 
tiam  ipfa  hominum  ratio  commendavit ;  quae, 
jmmortalia  et  aeterna  appetere  et  fpedtare  juf- 
fit.  Neque  credibile  eft  Deum  qui  fe  fatis  often- 
dit  et  folertiffimum  et  benigniffimum,  haec  ho- 
mmum  optimorum  defideria  votaque  ardentia, 
quae  ipfe  inferuiffe  videtur,  et  praecipue  €001-^ 
ftiecdalTe,  irnta  et  v^aa  fieri  voluiife. 


METAPHYSICAE 

PARS   TeRTIA» 
D  E 

D       E       O. 

Theohgiaf^^A^iQVAM  omnis  Philofopbia  jucunda  fit 
Maturalis  ^^  et  frugifera ;  ejus  tamen  nulla  pars  fe- 
'"^^*  racior  eft  et  uberior  illa  quae  Dei  cognitionenii 

continet;  quaeque  dicitur  Theologia  Na- 
TURALis  ;  exhibens  fcilicet,  ea  quae  acute  in- 
venta  fuere,  aut  accurate  difputata  a  Philofo- 
phis,  folis  humanae  rationis  viribus  fubnixis: 
neque  ea  attingentibus,  quae  Deus  optimus 
maximus,  viros  numine  fuo  afflatos,  miris  ultra 
fortem  humanam  indiciis,  pro  fumma  fua  phi- 
lanthropia,  docere  dignatus  eft.  haec  enim  ipfa, 
imperfe(5ta  licet  rerum  praeftantiflimarum  cog- 
nitio,  non  folum  jucunda  efl,  et  viro  digna ; 
verum  etiam  fumma  praebet,  ad  omnem  virtq- 
tem,  ad  omnia  honefta  vitae  confilia,  invita- 
menta;  et  firmafimul  jacit  verae  magnaniml-. 
tatis,  conftantiae,  et  tranquillitatis  fundamen- 
ta.  Neque  fine  aliqua  theologiae  naturalis  cog- 
nitione,  ^uifquam  ad  vera  Dei  oracula  a  falfis 


D  E     D  E  O.  105 

if^lifqne  fecernenda,  aut  vera  probe  intelligen-   Cap.  I. 
da,  fatis  paratus  inftrudtufque  accedet.  V.>VN*/ 

Hujus  fcientiae  brevem  Synopfin  tradentes ; 
praecipuos  breviter  aitingemus  locos,  quos  co- 
piofe  tratiiant  philofophi :  primo,  de  quaeftio- 
ne  illa  graviffima,  an  sit  Deus:    et  deinde 

■DE    ATTRIBUTIS     SfVE    CONJUNCTIS    Dei  : 

«tdeniqucj  DE  divinis  operationibus. 


CAPUT    I. 

In  qjjo  ostenditur  DEUM  esse. 

1  N  hac  dodrina,  primum  vindicat  locum  quae-  In  quaeftlo' 

ftio,  *  an  fit  Deus.'  Ut  autem  conftet  quae«^.  «»  ^^^^ 

Tis  huic  noraini  fubfit;  Deum  primo  dicimus,'^^  •*'  ^"^ 
,  ,         ,  1      -    quaeratur» 

naturam  quandam,  humano  genere  multo  iu- 

*  periorem,  mundum  hunc  univerfum  ratione  et 

*  confilio  moderantem.'  Sufficit  nobis  haec  ad- 
umbratio,  accuratiorem  mox  tradituris  divinae 
naturae  defcriptionem ;  cum  eas  expofuerimus 
rationes,  quae  et  Deum  efle,  et  natura  Dei 
qualis  fit  oflendcnt.  Quicunque  vero  munduni 
hunc,  et  praecipuas  ejus  partes,  credit  naturae 
itatelligentis  ratione  et  cunfilio  adminiftraris 
Deum  ille  aut  Deos  cfle  credit ;  licet  de  na- 
tura  aut  attributis  Dei,  temere  aut  falfo  pluri- 


I04  O  S  T  E  N  D  r  T  U  R 

Pars  III.  nia  alia  ftatuat     Hi  enm  foJi  funt  Athei,  q^ii 

y^y^Y^s^  mundum   redoris  fapitntis   confilio  negant  in 

initio  conftitutum  fuifle  atque  in  omni  tempo- 

re  adminiftrari. 
DEU  M       Deum  autem  efTe,  qui  mundum  hunc  in  ini- 
ESSE,    0  tio  conftituit,  atque  in  omni  tempore  regit,  of- 
fiendttfokrs  ^^^^^^  foJertiflima  mundi  cjufque  partium  om- 

r.'"  nium  defcriptio;    quae  ita  funt  fabricatae,  ut 

Inca.  r  ,•  (v 

neque  ad  ufum  meliores  dit  potuermt,  neque 

ad  fpeciem  pulchriores. 

^    ,  Il.DuPLiCEM  intell:'2imus  ajrendi  vim  t^QZ 

DupUx  a-  ,        ,    n-  r,-       r       • 

^^^-  ^^^^ .  unam,  ubi  demnato  confiho  fpeciem  quandana 

exconfiUo.et^ut  formam  rebus  inducere  cupientes,  corpora 

ex  bruta  wrnovemus:    alteram,  ubi  de  efFedu,  aut  forma 

quacunque  efficienda  fecuri,  corpora  quaevis 

nullo  agitamus  confilio.    Hac  agendi  ratione, 

nihil  pulchrum,  ordinaturn,  rebus  prioribus  fi- 

mile,  aut  utiiiter  confedlum  fperare  licet.   Ex 

illa  facile  oriuntur  omnia  pulchra,  ordinata,  fi- 

^   .^/^^^milia,   atque  utilia.    Neque  obfcura  ef^  hujus 

eriterlum  ;    difcriminis  caufa ;    cum  numero  infinitae  fint 

et,  dtfcrimi  figurae  fitufque  deformes  et  inutiles,  quas  reci-. 

nli  ratio.      ^q^q  pofHnt  materiae  cujufvis  partes  :  unica  ve- 

ro  eft  forma,  unicus  fere  partium  fitus,  in  data 

quavis  fpecie,  pulchritudini  aut  ufui,  infervi- 

ens.  Sine  arte  igitur  et  confiHo,  fpes  nulla  eft 

€X  bruta  quavis  vi  imprefTa,  vel  pulchra,  vel.l 

(imilia,  vel  utilia,  oriri  poffe.  Quum  igitur  in 


DEUM  ESSE.  J05 

mimdo  quotidie  tot  oriantur  formae  pulcherri-   Cap.  1. 

mae,  res  fimili  ratione  fabricatae,  quarum  par-  K^^^y^*^ 

tes  innumerae  folertiffime  et  ad  fpecicm  et  ad 

ufum  funt  conftitutae ;  qui  haec  omnia,  fine  di- 

vina  mente  et  ratione,  confici  potuiffe  credit, 

ipfe  certe  mentis  et  rationis  expers  eft  haben- 

dus. 

III.   Hoc  argumentum  qui  copiofius  velit     Corportm 
pertra^ftare,  nae  illi  tota  Phyfiologia  efl:  percur- ^"^'^/^""^ 
irenda:  *fumma  tantum  attingemus  capita.    Si^'"  "^  -'°  ^^' 
quis  corporum  coeleihum  immenlas  magnitudi-  .    • 
nes  et  impetus,  certos  motus,  ratofque  ordines 
cognovifl^et;  Solis  praefertim  magnitudinem, 
pulchritudinemque,   atque  etiam  efiicientiam; 
quod  oriens  efficiat  Diem,  diffufa  undique  luce 
et  laeta  et  falutari ;  occidens,  det  locum  Tene- 
bris  requieti  aptiffimis  ;  quodque  idem  conftan- 
tiffime  efficiat  tempeftatum  viciffitudines  anni- 
verfarias,  cum  fumma  falute  et  confervatione 
animalium  omnium  et  ftirpium ;  haec  certe  om- 


*  Hunc  locnm  uber- 
rime  explicarunt  philo- 
fophi  et  aniicj^iii  et  novi; 
Plato,  Xenophon,  Ci- 
cero,  Arrianus,  quiquc 
DeMundo  libellum  fcrip- 
fit,  inter  Ariftotelis  opera, 
clegantiflimum  ;     iiovo- 


rum  nominarccitare  lon- 
gum  foret  ;  Cudwor- 
thios,  Stillingfletios,New- 
entytios,  Rayos,  Pellin- 
gios,  Derhamos,  Fenclo- 
nios,  Cheyneos,  Clericos, 
Nveos. 


io6  OSTENDITUR 

Pars  III.  nia  exccllenti  divinaque  rattone  fieri  non  dubJ- 

Terrae,  R(.       -^^  TFRRAM  veniamus,  circumfufara  ani-* 

riimque  ter-  mali  fpirabilique  natura,  cui  nomen  eft  Aer  ; 

'"^/'•'■«^./^"veflitam  Floribus,  Herbis,  Arboribus,  Frugi- 

^^'^'^'  bus ;    quorum  omnium  incredibilis  multitudo, 

infatiabili  varietate  diftinguitur.  Adde  huc  nu- 

.  B!UM,  quae  Solis  calore  ex  vafto  oceano  et  pa- 

ladibus  excitatae,  aeris  g"avitate  fufpendunturj 

magnitudinem  et  ufum ;  Montium  Altitudines ; 

Vim  Ventorum  ;  atque  inde  natas  Fontium  Pe- 

rennitates,  liquores  Amnium  pellucidos  et  falu- 

tares;    quae  terram  hanc  efficiunt  laetum,  co- 

piofum,  et  amoenum,  animantibus  cundis,  do- 

micilium.    Nemo  haec  intuens  Dei  benigniffimi 

veftigia  non  agnofcet. 

Quam  mira  eft  eorum  fabrica  quae  gignun- 
tur  e  terra;  quae  radicibus  iis  continentury 
quae  fuccum  ex  terra  trahunt :  quanta  eft  eo- 
rumvarictasetpulchritudo  !  quanta  eorum  om- 
niumvis,  ut  extantillis  feminibus  Herbas,  Stir- 
pes,  Truncos,  Ramos,  Folia,  Flores,  et,  Semi- 
na  iterum  proferant,  incredibiii  varietate  diftinc- 
ta,  et  animantium  tot  ufibus  infervientia  !  quo- 
rum  quodque  caeteris  omnibus  ex  eodem  gene- 
re,  quorum  infinita  eft  multitudo,  ita  fimile  eft, 
ut  nulla  manus,  nuUa  ars,  iftiufmodi  quicquam 
cfficere,  neque  vel  mens  fibi  fingere  poffit. 


BEUM   ES^E.  107 

IV.  Animantium  vero  quanta  varletas !   Cap.  I. 

.quanta  ad  eamrem  vis,  ut  in  fuo  quaequegene-  v.,xvv^ 

re  permaneant  I    Paftura    autem   animantibus      ^rtis,  et 

Jarge  et  copiofe  natura,  eum  qui  cuique  aptus  ^^^fi^"  f^'"^- 

eft,  fuppeditavit :    ad  quem  capefTendum  confi-     .        .,' 

■'^  ^      ^       ^      ^  ^  _         am?nantibus. 

ciendumque,  quae  in  figuris  ineft  animantium, 

■et  quam  folers  fubtilifque  defcriptio  partium ! 

<quamque  admirabilis  fabrica  membrorum  !  quae 

omnia  ita  nata  funt  atque  locata,ut  nihil  eorum 

Tupervacaneum  fit,  nihil  ad  vitam  retinendam 

non  neceflarium. 

Datus  eft  animantibus  et  Senfus  et  Appeti-      ^^^  eorum 

tus ;    ut  altero  conatum  haberent  ad  res  falu-  ^^"P^^'^  ^^ 

•1  n-     T  1  r  ApPetitihus. 

tares  et  utiJes  capeiiendas  ;    akero  lecernerent 

peftifera  a  falutaribus.  Infitae  funt  mcmbrisvi- 

rcs,  ad  motus  voluntarios  mira  varietate  oi- 

ftindtos,  quibus  falutaria  arripiant,  et  peftifera 

repellant,  aut  declinent.    Hi  autem  motus  fen- 

fufque  certa  iQgt  excitantur,  miro,  et  vix  ho- 

rninibus  poft  longas  difquifitiones,  cognito  ar- 

i^ll  tificio.  Motus  enim  plurimos  in  corpore  exci- 
tatos,  haud  ipfi  animanti  cognitos  aut  obferva- 
tos,  certi  excipiunt  fenfus  in  animo  :  atque  vi- 

!  ciflim,  mentis  decretum,  de  corporis  parte  mo- 
venda,  confeftim  excipiunt  hi  motus  expetiti  ; 

j  intervenientibus  in  utroque  cafu  motibus  qui- 
bufdam,  earum  partium  quae  intus  funt  inciu- 
fae,  quos  neque  mens  perceperat,  neque  impe- 
O   2 


io8  OSTENDITUR 


Pars  Ill.raverat.   Atque,  haec  mutua  corpcris  in  men- 
V«^VN^  tem,  mentifque  in  corpus  eiHcacia,  pertinet  quo- 
ufque  utiliter  pertinere  poflit,  neque  ultra  por- 
rigitur.     Hi  enim  internarum  partium  motus 
continui  unde  pendet  animantis  vita,  nobis  dor- 
mientibus,  aiiud  agentibus,    aut  etiam  invitis 
confervantur :  neque  uilum  fui  fenfum  in  men- 
te  excitant;    qui  nempe  inutilis  foret  et  mo- 
leflus.    Neque  noftra  fponte  moventur  hae  cor- 
poris  noftri  partes,   quarum  motus  voluntari- 
us  neutiquam  nobis  prodeiTe  pofiit.* 
EtGenerum       V.  Quam  provido  confilio  confervantur  a- 
conjervati-   nimantium  genera:    et  eorum  quae  gignuntur 
'     ■*  e  terra !  quae  eam  feminis  habent  vim,  ut  ex: 

uno  aut  duobus  plura  generentur.  Animantes 
aliae  funt  mares,  aiiae  feminae :  partefque  cor- 
porls  ad  procreandum  et  concipiendum  aptiili- 
mae,  atque  corporum  commifcendorum  mirae 
libidines.  Quumque  foetus  eorum  animantiuni 
quae  la6te  aluntur,  ex  utero  primum  excidit, 
omnis  fere  matrum  cibus  latflefcere  incipit :  ea- 
que  quae  pauio  ante  natafunt,  iine  magiftro, 
duce  natura,  mammas  appetunt,  et  earum  u- 
bertate  faturantur.  Atque,  ut  intelligamus, 
quam  nihil  horum  fit  fortuitum,  quamque  haec 
omnia  fint  providae  folertifque  naturae  opera ; 
infitus  eft  iis  omnibus  aniraantibus,  quorum  o- 
"^  *  Part  II.  Cap.  lY.  ». 


1 


DEUM  ESSE.  lO^ 

pera  mdiget  fua  foboles,  amor  exlmius  et  prae-  Cap.  I. 
cipua  quaedam  in  iis  quae  procreaverint,  edu-  v,>rvx^ 
candis  cuftodiendifque  cura,  ad  eum  ufque  fi- 
nem,  dum  fe  ipfa  pojGint  defendere ;  immo  dum 
pollint  parentes  fua  opera  iis  prodefle.  Verum 
ubi  neque  parentum  auxilio  indiget  foboles,  ne- 
<}ue  poffunt  paren  tes  fua  opera  illi  prodeffe ;  aut 
abefl  omnino  hic  amor,  aut  ceffat . 

Quanta  autem  exifterent  confilii  folertiflimi    j^  homims 
Indicia,  fi  tota  hominis  fabrica  perfpedla  foret  ^.  praefertim 
li  corporis  totius  fpecies  et  dignitas  ?  fenfuum  Fabrica  cor- 
organa  fubtiliflime  fabricata,  et  aptiflime  loca- -^^^^^ ' 
ta  ?    Quid  loquar  de  animantium  omnium  ocu- 
lis  aut  auribus  ?    Quid  de  iis  quae  intus  funt 
inclufa  ?    Quid  de  hominum  vultu  omnes  ani-      u^tque  in 
morum  motus  indicante  ?  Quanta  opera  machi-  ^«^'^^"  i'^^^ 
nataefl:  ad  ufumorationisnatura?  quam  aptas,  ^  ''^' 
quamque  multarum  artium  miniflras  dedit  ma- 
nus? 

VI.  Veniamus  ad  animi  partes,  quarum 
eft  afpedus  illuftrior ;  et  praecipue  ad  vim  Ra- 
tionis  ;  quae  homini  in  omnia  terreftria,  iive  ani- 
mata,  five  inanima,dederatimperium.  Horainuni 
ratione  et  prudentia  tot  artes  inventae,  quibus 
tanta  rerum  utilium  et  jucundarum  copia  fup- 
peditatur.  Homlnum  ratio  in  coelum  ufque  pe- 
netrat,  et  mundi  pulchritudinem  contempla- 
tur :   quae  certe  homini  non  a  fortuna,  non  a 


iio  OSTENDITITR 

Pars  III,  ps^i^entum  confilio  ant  arte,  cuae  nulla  iHterve- 

%„^xy^^^^  nerat,  fed  a  Deo  rapientiflimo  profeditct  ei}. 

Et  virihus       Qh^^  memorem  alias  animi  panes  l    quod 

mhiliorihs.  foli  fere  homini  datum  fit,  rerum  pulchritudi- 

aem,  ordinem,  partium  convenientiam  et  ufum 

cernere.    Quod  fentiant  homines  etiam  in  animi 

confiliis,  in  di6lis  fadifque,  quid  Pulchrum  et 

Honeftum,  quid  deceat,  quis  Modus.    Quod- 

que  animi  affedus,  et  agendi  confilia  omnia,  eo 

magis  hominum  fenfui  fe  probent,  et  ab  omni- 

bus  laudentur,  quo  majoremin  vita  felicitatem, 

atque  ad  plures  pertinentem  efficere  funt  ido- 

Eea ;    etiam  ubi  hi  qui  comprobant  et  laudant, 

Bullam  fuae  utifitatis  cujufcunque  habeant  ratio- 

nem. 

Quid  ?  quod  et  benigniflimo  confilio,  anlmi 
conftituuntur  appetitiones  ?  Natura  enim  non 
SE  folum  cuiQUE  commendavit;  verum  eti- 
am  Conjugem,  Sobolem,  Cognatos,  Vicino% 
Cives,  quos  omnes  gratuita  bonitate  profequi- 
mur,  ubi  nulla  extiterat  diflidii  caufa:  atquc 
boni  boHOs  diligunt,  quafi  propinquitate  con- 
junftos  et  natura.  Serpit  etiam  longius  haec 
hominum  caritas,  et  totum  aliquando  complec- 
titur  humanum  genus.  Quid  memorem  natU' 
ralem  honefi:atis,  etiam  in  iisquos  nunquam  vi- 
dimus,  comprobationem,  miferorum  commife- 
utionem,  bene  meritorum  gratam  memoriam  ^ 


DEUM  ESSE.  iit 

Vinculis  hifce,  qilae  oculorum  aciem  fallunt,  Cap.  I. 
homines  inter  fe  colligavit  natura ;  et  ad  coe-  V^V>«^ 
tus,  concilia,  et  civitates  inftituendas  fubegit ; 
cofque  ad  omnia  praeclara  vitae  officia  fuborna- 
vit .  Haec  omnia  qui  fortuito  evenifTe  putaverit ;- 
nefcio  quaenam  folertiae,  confilii,  autpruden- 
tiae  opera  relinquere  poflit. 

Finge  etiam  compagem  corpoream  cogitarc 
pofTe,  (quod  tamen  a  vero  prorfus  abfimile  efTc 
docuimus)  *  delicata  tamen,  arteque  exquifitif- 
firaa  conflruda  fit  oportet,  ipfis  atheis  fatenti- 
bus,  quae  cogitando  fufficiet.  Quod  igitur  ma- 
teria  bruta  inerfque,  adeo  crebro,  et  conffcanter^ 
rato  quodam  ordine,  ita  artificiofe  compona- 
tur,  ut  ad  cogitandi  vim  evehatur;  idque  in 
fingulis  quibufque  hominibus  nafcentibus,  (ne 
de  aliis  animantibus  loquamur,)  fme  ulla  natu- 
rae  fapientis  potentifque  ratione  et  confilio,  ne- 
mo  fine  fumma  pervicacia,  garriendique  licentia 
dixerit. 

VII.   In  hac  autem  difputatione  fedulo  mo-    ^ijjolvun^ 

iiendum  eft,  naturam  ratione  praeditam,  et  con-  "'  ^^*^^'" 
_  .       .  mentaincon" 

lulto  operantem,  pariter  m  utramque  partem  o-  ^^^^j^^  ^^^^ 

perari  poffe  ubi  voluerit;    efKciendo  fcilicet  ^Qltem. 

res  pulchras,  fimiles  et  utiles  ;    vel,  deformes, 

difHmiles,  et  inutiles.   Immo  deflinato  confilio 

aliquando,  natura  vcl  folertiilima  quaedam  efE- 

J  Part.  II.  Cap.  III, 


113  OSTENDITUR 

Pars  III.  cere  ftuderetinculta  ethorrida;  in  aliis  nullum 
V^-yx^  ornatum  aut  pulchritudinem  expeteret :  Ex  vi 
tamen  bruta  nunquam  efficietur  quicquam  pul- 
chrum,  uniforme  aut  utiliter  conftitutum.  Noa 
igitur  ea,  quae  in  mundo  videntur  neglefta  et 
inculta,  juftam  praebent  caufam,  cur  de  provi- 
da  rerum  adminiflratione  dubitemus :  cum  tan- 
to  plura  folertiflime  conftituta,  mundum  divina 
tegi  providentia  confirment. 

Quid  ?    quod  ea  omnia  fere  in  mundo,  quae 
■^  ab  Epicurcis  ita  vitio  vertebantur,  ut  negarent 

mundum  divinitus  fuifle  conftitutum,  magis  fe- 
dulis  rerumfpeclatoribus-  optime  et  folertiilime' 
fabricata  reperiantur,  aut  ex  ea  machinatione': 
necefTario  fequi,  quae  optima  efl:  omnino,  eti 
folertiffima :    adeo  ut  haec  ipfa  non  levia  fint  1 
divinae  fapientiae  indicia. 
Adducuntur        VIII.   Ex  his  omnibus  non  temere  colligi- ■ 
et  aliae  ra-    j-nus,  naturae  fapientiffimae  potentiffimaeque  ra-  ■ 
^°"^^'  tione  et  Numine  mundum  fuifle  conflitutum. 

Non  tamen  omittenda  funt  alia  in  hac  caufa  ar- 
gumenta,  acute  a  philofophis  excogitata ;    qui-- 
bus  etiam  ad  pleniorem  Dei  cognitionem  pro- 
vehimur,  ■. 

Kfi  necefw  <  Plurimae  res  nunc  funt ;  ergo  et  in  omnii 
tio  aliquid  c  tenipore  priori,  aliquid  fuerat.'  Ratio  et: 
Trimum  ct  .      .  r       -  i  c  ^ 

I  d  t    d      pj"udentia  nunc  lunt  m  mundo ;  ergo  et  fueranti 

ab  aeterno  tempore,  et  a  primo.   Virtutes  eninn 


DEUM   ESSE.  113 

liliufmodi  veriilimae  oriri  non  poterant  ulla  ea-    Cap.  I. 

rum  rerum  vi,  quae  rationis  et  confilii  fuerant  V,>^v» 

expertes.    Cumque  caufarum  confulto  operan- 

tium  feries  infinita  animo  concipi  non  poffit,  fi- 

ne  natura  quadam  prima  omnino  et  aeterna, 

quae  a  nulla  priore  fuerat  effe(5ta  ;    *  aeternum 

colligimus  Deum  a  primo  fuiife,  eumque  fum- 

ma  fapientia  et  potentia  praeditum  ;    a  quo  fo- 

Jo  hae  virtutes  ad  homines  proficifci  poterant, 

quae  neque  a  bruta  materiae  vi,  neque  a  paren- 

tibus  infciis  dimancifTe  potuerunt. 

Docent  fcriptores  metaphyfici,  materiam  five  Materia  nou 

corpus,  quod  nullam  capit  virtutem  aut  perfec-  '-^  ^>^^^P^"- 
r  -rr  •  r  dcns ,'  neqiie 

tionem,  non  ruifle  rem  pnmam  per  le,  et  aeter- 

^     inundus  cor" 
nam ;  caufam  vero  confulto  operantem  exegif-  poreus, 

fe,  a  qua  figuram  et  fitum  acciperet.   Fingatur 

autem  materia  aeterna  fine  caufa:    fuerat  ta- 

men  omnino  natura  quaedam  altera,  a  qua  mo- 

tum  acceperat  materia,   quae  ad  motum  vel 

quietem  efl  indifferens  :    quumque  intelligi  ne- 

queat  motus  aut  vis  imprellci,  quae  non  in  a- 

liquam  plagam  tendat :    materia  vero  omnis 

motu  pariter  in  quamcunque  plagam  ferri  pof- 

fit;    In  tanta  ambiguitate,  nulla  movendi  vis 

materiae  vel  naturalis,  vel  neceffaria  cenferi  po- 

teft :  aft  omnis  quam  habet,  naturae  intelligen- 

tis  vi  fuerat  impreffa.    fingatur  tamen  materia 

*  Vui.  Part.  i.c.  IV.  5. 

P 


JI4  OSTElNDITUR. 

pARS  III.  utcitnque  mota,  aut  movendi  vim  fortita,  nul- 
W^/-^»w>  ^^'^  tamen  confilium  aut  prudentiam : '  nun- 

quam  inde  extitifTet  tantus  mundi  ornatus. 
Nova,  ex       Quid  ?    quod,  rerum'  caufas  qui  diligentifli- 
Fhyficsrum   ^^^  nuper  explorarunt,  nova  cernunt  ubique 
ihventis,  ar-  .,.         rv      /i-  •  r  i   i- 

providi  coniiln  veiti2ia,  novas  cauias  cur  ad  oi- 
^timenta.      ^,  ,  . 

vinam  vim  omnia  moventem  fit  confugiendum. 

Non  igitur  naturae  infcitia,  et  caufarum  igno- 
xantia,  homines  ad  Deum  raundi  architedlum 
recurrere  compulerunt. 

Nec  pauca  funt  m  mundo  novitatis,  et  re- 
centioris  originis  argumenta;  quae  oftendunt 
neque  terram  hanc  ab  aeterno  tempore  fuiffe, 
neque  in  aeternum  durare  pofre  idoneum  ani- 
mantibus  domicilium.  Ne  quid  enim  dicamua- 
de  fole,  perpetuo  kmiinis  eiHuxu  aliquando  ex- 
hauriendo,  deque  planetis  quorum  motus  irr 
fpatiis  non  prorfus  vacuis  paulatim  retardantur  j 
imbrium  et  ventorum  vi,  plurima  materia  ab 
editloribus  terrae  partibus  quotannis  in  alveos 
maris  defertur.  Hac  continua  mutatione,  irt  i 
tempore  finito  quodam,  ahiora  omnia  depri- 
mentur,  et  humiliores  lacunae  replebuntur;  . 
atque  terra  tota  marinis  aquis  cooperietur. 
Adde  huc,  artium  et  fcientiaruni  recentiorem.  i 
originem;  hifloriarum  fidem  haud  admodum 
antiquam ;  et  famam  de  mundi  recentis  origi* 
ne,  apud  onmes  fere  gentes  confervatam ;   om- 


DEITM   ESSE.  115 

niumque  communem  de  Numine  quodam  omnia  Cap.  I. 
moderante  confenfum,  nullis  fenfuura  prejudi-  V.^v>-/ 
ciis  fubnixum. 

Huc  accedat  rationum  quae  hanc  adftruunt      Cmtenth 
fententiam  comparatio,  cum  iis  quae  in  contra-  duarum  fcn~ 
riam  partem  adduci  poffint.    Spedentur  etiam  '^«^^^^^^* 
illae  anguftiae  quibus  implicantur,  qui  naturae 
primae  et  fapientiffimae  notionem  difficilem  de- 
clinantes,  vel  ad  mundum  per  fe  aeternum,  fo- 
lertiffimeque  conftitutum,  nulla  tamen  ratione, 
nullo  confilio  moderante;    vel  ad  atomoruni 
concurfum  fortuitum  confugiunt :    atque  nemo 
cordatus  non  videbit,  utrafententia  fitviro  gra- 
yi  et  fapienti  probanda. 

IX.  Argumenti?  Cartelianis non  utimur,  Jrgnmenta 
quippe  manifefta  fallacia  laborantibus.  Dicit  ^«^^^/'"' 
primo ;  **  Ideae  cujufque  caufam  q&  aliquam, 
"  tanta  faltem  perfedione  praeditam,  quanta  in 
"  ipfa  Idearepraefentatur.  Habemus  autem  i- 
"  deam  entis  infinite  perfecli ;  eft  igitur  n^tu- 
*'  ra  quaedam  praeftantiffima,  infinite  perfec= 
ta."  Quae  ad  hanc  conclufionem  fumuntur* 
tanquam  aperta,  funt,  fi  non  falfa,  certe  ambi- 
gua.  Ideas  enim  obfcuras  et  inadacquatas  vir- 
tutum,  fuis  longe  praeftantiorum,  fibi  ipfi  fin- 
gunt  homines  :  neque  quifquam  pleniorem  aut 
clariorem  habet  entis  fummi  ideam,  quam  ipfe 
fiiarum  virtutum  Ideas  ampiificando,  et  a  vitiis 
P    2 


Ii6  OSTENDITUR 

pARS  Ill.purgando,  fibl  effinxlt ;  nifi  cul  Deus  fenfiim 
K^^y>^  lui  clarlorem,  fijpra  communem  hominum  for- 
tem  largltus  eft.  Fruftra  inilat  Cartefius,  "  ho- 
**  mlnem  fatorem,  eandem  fummae  perfedlio- 
*'  nis  habuiffe  Ideam :  quumque  fibi  ad  exl- 
"  ftendum  fufFecerit,  fufFecit  etlam  ad  fummas 
"  libi  perfec^ionestribuendas."  Quod  nlhll  af- 
firmabit,  nifi  ful  caufa  efficlens  dlcatur  Deus, 
quod  abfurdum. 

Perftat  tamen,  dicens  "  necefi^ariam  Exi- 
*'  ftentiam  In  Idea  entls  perfedilliml  Includl: 
*'  ens  igitur  infinlte  perfeftum  exlftlt."  Qul- 
cunque  tamen  propofitionum  abftraftarum  na- 
turara  perfpexerit,  cernet,  hlnc  tantum  colll- 
gendum,  "  quod  fi  modo  ulla  fit  natura  perfec- 
"  tlffiraa,  eara  neceffiarlo  efl!e,  neque  ab  alterlus 
"  voluntate  pendere :  haud  vero  inde  confici-» 
^*  tur  c&  aliquam  ejufmodi  naturara.'* 


DEUM  ESSE.  117 

Cap.  II. 
C  A  P.    II.  V-^W-/ 

De  Virtutibus  Dei  Naturalibus. 


Q 


UUM  fatis  doculffe  videamur,  ab  omnl  ^o  mod§ 
aeternitate  fuifie  naturamaliquamprae-'""^^^)^^"* 
ftantiffimam;  ad  ejus  Virtutes  five  Attributa^".^  '^^ 
explicanda  progredimur.  Ex  Logica  fatis  in- 
telligitur,  Ideas  noftras  omnes  ex  fenfu  aliquo, 
vel  externo  vel  interno,  oriri.  Quae  fenfibus 
externis  objiciuntur,  argumenta  fuppeditant, 
cx  quibus  et  Deum  efie,  et  omni  virtute  eun- 
dem  efi!e  praeditum,  merito  colligimus  :  ipfas 
tamen  Dei  virtutes  nulli  fenfus  externi  attinge- 
re  pofilmt.  Animorum  igitur  virtutes  omnes 
fenfu  interno,  aut  interna  fui  fuarumque  afFec- 
tionum  confcientia,  intelliguntur.  Hinc  omnia 
faltem  primordia  notionum  quae  virtutes  divi- 
nas  repraefentant,  in  mente  fubnafcuntur. 
Quum  autem  conft:et  naturam  primam  et  prae- 
ftantifiimam,  vitiis  iis  omnibus  et  defedibus, 
quibus  hominum  virtutes  laborant,  efl!e  immu- 
rem  ;  hafce  virtutum  noftrarum  aut  perfedio- 
Dum  Ideas  quantum  pofilimus  augendo,  omnef- 
que  ab  iifdem  defe6lus  amovendo,  virtutum  di- 
vinarum  notiones,  quas  capere  pofilint  mentes 
Boftrae  perfediflimas  informamus :  unde  quo» 


Ii8  DE  ATTRIBUTIS 

Pars  III,  dammodo  Communicabiles  dici  pofTunt  omne 
O^VNJ  virtutes  divinae ;   quia  earum  quaedam  {imilil 
Communica-  tudo,  aut  obfcura  adumbratio  in  rebus  creati^ 

i  la  ct  in-    j-eperiatur.    Incommunicabilia  tamen  vocantur 
sommumca-  .  ,,  _  , 

^.^.^  ea  nomma  aut  attributa^  quae  lummum  et  al- 

tiflimum  notant  virtutum  gradum,  ad  quem  fo- 

lius  Dei  virtutes  afcendunt. 

Independen'        I^^     Inter    attributa    quae    communicari 

tia  et  Necef-  nequeunt,  primum  locum  tenet  Independentia, 

faria  Exif-  qy^  Deus  per  fe,  primus  omnium,  femper  fuifie 

intelligitur  :    ita  ut  neque  caufam  uUam  agnof- 

cat,  neque  vim  extrinfecus  advenientem,  cui 

quicquam  fui  debeat.      Hinc  tamen  minirae 

fomniandum  eft,  vel  Deum  fui  caufam  efle,  e- 

jufve  attributum  vel  conjun6lum  quodvis  reli- 

quorum  eife  caufam,  aut  rationem  efte<5tricem, 

Independentia  in  fe  includit  quod  Deus  aprimo- 

femperque  fit  neceffario;    ideoque,   a  nuilius 

voluntate  pendeat,   Naturae  autem  primae  nul- 

Ja  caufa  aut  Ratio  EfHciens  efl  quaerenda ;   ne- 

que  Naturae  NecefTitas  efl  caufa  aut  ratio,  cujr 

ipfa  res  fit  cui  haec  iiiefl  neceflitas ;   quum  nul- 

lum  conjunflum  re  cui  adhaeret  prius  effe  pof-^ 

fit. 

Vnltas,  III.   HiNC  etiam  colligimus  Unum  tantum 

effe  Deum,  fi  Dei  nomine  intelligamus  Naturam 

primam,  a  nullo  creatam,    Plures  enira  ifliuf- 

modi  fuiffe  resj  neque  ratip  ulla  fwadet,  neque 


NATURALIBUS.  119 

intelllgi  poteft.     Ubi  enim  rerum  quanimvls  Cap.  II, 

certus  eil  numerus,  caufae  cujufdam  voluntariae    ^-/'VV.y 

aut  liberae  voluntatem,  five  confilium,  quo  hic 

numerus  prae  alio  conftitueretur,  interveniiTe 

omnino  cenfendum  eft :    quod  de  Natura  prima 

iingi  nequit. 

Hoc  idem  oftendlt  Ipfa  mundi  fabrica :    cu- 

jus  omnes  partes  nobis  cognitae,  ita  funt  inter 

fe  connexae,  aptae,  et  a  fe  mutuo  pendentes,  ut 

unici  artilicis  coniilium  indicare  videantur,  Non     Polythetf- 

tamen  omnis  pietas  aut  religio  tolleretur,  neque  ^"'"•^  "''"  "''^^' 

.      -      ,  ,.        ncm   tollit 

Grania  virtutis  fundamenta  everterentur,  licet  „.  ^  ^ 

'  _  Pietatem, 

credatur  plures  t&  Deos :    fi  modo  concordi 
Deorum  benignorum  et  prudentium  concilio  im- 
perium  in  mundum  univerfum  alTeratur, 
.     IV.   Simili  plane  ratione  Virtutes  five  Per-  -^^^^'  ^*'?/^«^*- 
fecfliones  Dei  effe  Infinitas  five  maximas,  "'^' 
eumque  omni  vera  et  pura  perieftione  praedi- 
tum,  concludimus  ex  eo  quod  iit  omnino  prl- 
■mus  a  nullo  ortus.   Ubi  enim  res  quaevis  certis 
tantum  gaudet  virtutibus,  non  oranibus,  aut  ii- 
nito  quodam  perfeclionum  modo  et  menfura ; 
haec  caufae  efFeftricis  voluntate  omnino  deter- 
minata  fuiiTe  videntur.     Naturam  igitur  pri- 
mam,  quae  nullam  agnofcit  caufam,  omnes  ha- 
bere  virtutes,  omnem  praeflantlam,  eamque  in- 
iinitam,  merito  colligimus. 

V.   D  E  U  M  non  eife  corporeiim,  caedem 


I20  DE  ATTRIBUTIS 

Pars  III.  oflendunt  rationes  quibus  mentes  humanas  ei^ 
K^/^v^  res  a  corpore  diverfas,   materiamque  cogitare 
Deus  eft       jjqj^  pofTe,  aut  fui  fenfum  habere  conficitur*. 
■*         *       Neque  quicquam  fenfus  expers  ullam  haberc 
poteft  praeflantiam  aut  perfe(^ionem ;  quae  ta- 
men  omnis  naturae  omnium  primae  tribuenda 
eft. 
Slmplex.  VI.    DEUM   efie  naturam  Simplicem» 

partiumexpertem,  nequeexrebus  diverfis  con- 
cretam  aut  conflatam,  efficitur  ex  eo  quod  fit 
fpiritus  ;  quodque  natura  omnium  prima  a  nul- 
lo  orta  fit  perfedlifiima.  Non  igitur.adfcititiae 
funt  perfeftiones  Dei :  verum  omnes  a  prima 
cum  natura  divina  neceflario  connexae.  Efi:  i- 
Immutahu  gitur  immutabilis:  adventitia  etenim  om- 
^^^'  nia,  ad  defe^lum  aliquem  fupplendum  accedunt, 

Reile  igitur  definitur  Deus  *  Spiritus  indepen-* 
'  dens,  cujus  virtutes  omnes  funt  praeftantilE» 
*  mae/ 
Immenfus,et       ^^^-    Qnum  in  tempore  omnia  quae  novi* 
^eterms,     mus,  fucceffive  durare  videantur ;    ejufque  no- 
^uofenfu.      tionem  quandam  aut  fenfum  fecum  trahat  om- 
nis  mentis  adio  aut  pafiiio,  cujus  ipfa  efl  con-. 
fcia :    quumque  ea  omnia  corporea,  inter  quac"' 
verfamur,  fpatium  quoddam  aut  locum  replerc  •' 
videantur;    ardua    extitit   de   natura   divina 
quaeflio ;    '  an  fuccefiive  duret,  aut  cum  fpatio 
*  Part.  II.  Cap.  III, 


NATURALIBUS,  I2i 

^  diiFundatur.'    In  contrarias  abiere  partes  viri  Cap.  II, 

graviffimi*.    Quidam  Deum,  omnemque  rem  ^-•'V^^ 

cogitantem,    ita  fimplicem  cenfent,  ut  neque 

eum  fpatio  coextendi,  aut  locum  quemvis  oc- 

cupare  poffit :    haec  enim  fine  partibus  vere  di- 

verfis,  utcunque  fimilibus  aut  cohaerentibus  in- 

telligi  nequeunt.  Quodetiara  ex  eo  confirmant; 

quod,  fpirituum  afFediones,  virtutes,  et  vitiaj 

eaque  omnia  quae  mentis  ipfius  naturam  attin- 

gere  videntur,  quaeque  nos  natura  duce,  men- 

tis  noftrae  affediones  effe  judicamus  neque  per 

ipatium   quodvis    difFundi,    neque  per  Jocum 

quemvis  extenfum  porrigi  pofTe  videantur.    Si- 

mili  item  ratione,  (quod  tamen  mentis  aciem 

fugere  videtur)  cenfent  quidam,  naturam  divi= 

nam  fimplicem  et  immutabilem,  omnia  eadem 

femper  unico  intuitu  et  aclu  intelligentem  et 

volentem,  ne  vel  fucceffive  durare.    Alii  contra 

%dri  etiam  graviffimi,  hanc  non  capientes  fen- 

tentiam,  flatuunt  durationem  aeternam  effe  ip- 

fam  Dei  aeternitatem ;    ejufque  imraenfitateiu 

efTe  fpatium  ipfum  infinitum.    In  ditliciii  hac 

quaeflione  quae  humani  ingenii  vires  prorius 

fuperat,  vix  quicquara  quafi  fatis  exploratura 

pofTumus  afnrmare ;    praeter  hoc  folura,  quod 

*  quae  in  omni  fpatio  eveniunt,  Deo  femper 

*   Part.  I.  Cap.  III.  4.  et  Part.   II.   C;ip.    III. 


122  DE  ATTRIBUTIS 

Pars   111.*  funt  et  fuerant  percepta  et  comprehenfa: 
V^^Y^N^  '  quodque  per  omnia  loca  femper  poffit  efficerc 
*  quae  voluerit :    verofimilior  videtur  fententia 
prior,  quamvis  ita  obfcura,  ut  vix  in  cogitatio- 
nem  cadere  poffit. 
Incompre-       VIII.    Ex  his  Dei  attributis  aut  virtutibus 
henfthllis.      naturaUbus,    quae  cum  aliis  communicari  ne- 
queunt,  praecipue  cernere  licet  Deum  Incom- 
prehenfum  effe,  neque  ulli  menti  finitae  fatis 
perceptum.    Neque  quidem  de  Deo  hoc  dicen- 
dum  eo  tantum  fenfu,  quo  de  alia  qualibet  Re 
five  Subftantia  dici  poteft,  quod  fcil.  intima  ip- 
fius  natura  nos  lateat,  quodque  ejufdem  innu- 
merabiles  ad  res  alias  habitudines  nemo  per- 
fpe6las  habeat  et  cognitas  :    verum  etiara  quod 
noftrae  horum  attributorum  ideae  minime  funt 
propriae,    quae  ipfa  depingant  aut  repraefen- 
tent,  quamvis  eadem  aliquatenus  attingere  vi- 
deantur.   De  attributis  moralibus  quae  Com- 
municabilia  dicuntur,  aliud  ftatuendum.    Eo- 
rum  enim  Ideae  funt  propriae,  eademque  vere 
deplngunt,  quantumvis  imperfedae  iint  et  mi- 
nimc  adaequatae :    omnia  enim  argumenta  qui- 
bus  conficitur  Deum  efte,    docent  etiam  eum 
fumma  Sapientia,  Potentia  et  Bonitate  praedi- 
tum,  etiam  ejufdem  modi  cujus  nos  diftindam 
aptamque  informationem  animo    concipiraus. 


I^ATURALIBtJS.  123 

Ad  eas  virtutes  explicandas  jam  progredimur,  Cap.  II. 
quarum  notitiam,   ex  ea  noftrarum  virtutum  K^y\,^ 
intima  confcientia,  cujus  antea  mentionem  feci- 
mus,  haurimus. 


124 

Pars  III. 


DE   INTELLECTU 


CAP.   III. 


Deus  vl- 
■vens  et  om- 
nl^Qtem. 


Saplens  et 
omnifciui. 


Jdeae  divi- 
nas. 


De   Virtutibus    Divinis    qUAE    AD    IM- 

TELLECTUM   REFERUNTUR. 

0 

QUuM  Deum  Viventem  dicimus,  hoc  vo- 
lumus,  quod  omnia  intelligat,  et  per- 
cipiat,  fuaque  voluntate  efficaci  moveat  et  re- 
gat.  Neque  alio  fenfu  Anima  iMundi  dicendus 
eft.  Non  enim  ex  materiae  motibus,  grato  fen- 
fu  aut  molefto  invitus  afficitur  Deus,  prout  a 
corporum  fuorum  motibus  faepe  hominum  ani- 
mae  afficiuntur.  Quinetiam  cum  natura  divina 
fit  plane  adtuofa,  et  fimul  omni  perfe(5lione  ab- 
foluta ;  non  dubitandum  eft,  Deum  omnia  quae 
voluerit  efficere  pofTe  :  five  omnia  ipG  poffibi- 
lia  effie,  prout  in  Ontologia  f  poffibiHa  definivi- 
mus. 

II.  Deum  effe  Sapientiffimum,  neque  cae- 
co  agere  impetu,  docet  mundi  univerfi  figura  et 
fabrica  folertiffima,  docet  ea  ratio  et  prudentia 
qua  praediti  funt  homines  ;  quam  in  hominum 
fatore  perfediorem  effie  neceffie  eft. 

Ideae  divinae,  re  omni  externa  priores,  ne- 
que  ab  exemplari  externo,  neque  a  natura  fu- 
periori  excitari  poterant :  quumque  ad  earum 
t  Part.  I.  Cap.  I.  4. 


DIVINO.  125 

cxemplar  omnia  fuere  fabricata,  res  omnes  a-  Cap.  III. 

daequate  repraefentant.     Senfationes  igitur  et    V-^vVi^ 

Imaginationes,  ideaeve  quaevis  inadaequatae, 

Peo  haud  adfcribendae.    Rerum  omnium  cre- 

andarum,  aut  quae  creari  poterant,  formas  aut 

notiones  D^um  a  primo  in  iis  omnipotentiae  et 

fapientiae  opibus  quibus  pollebat,  quarumque 

planiffime  fibi  confcius  fuerat,  involutas  et  im- 

plicHtas  perfpexiffe  putandum  eft.     Neque  cre- 

dibile  eil  primas  rerum  omnium  Ideas,  ipfum 

Deum  in  mente  fua,  rerum  omnium  finitarum  a 

primo  infcia,  tanquam  obfcuras  quafdam  virtu- 

tum  fuarum  adumbrationes,  fponte  olim  ef- 

SnxifTe.     Si  quidem  enim  a  primo  ipfe  Deus, 

omnefque  virtutes  fuae  fibi  perfpecflae  fuerant, 

res  etiam  alias  omnes,  in  quibus  ipfius  fapien- 

tia,  potentia  et  bonitas  olim  verfatura  effet,  a 

primo  perfpexerat.    Quod  uberius  ex  eo  confir- 

matur,  quod  praeter  ipfam  Entis  notionem  ge- 

neralem,  omnes  aliae  aliquam  ad  alia  habitudi- 

nem,  in  fe  includant,  aut  aliquid  relativi  conti- 

neant :    Unde  neque  ipfae  divinarum  virtutum 

Ideae,  apud  Deum  plenae  diftindaeque  efTe  po- 

terant ;    nifi  et  rerum  aliarum  ideae  adfuiffent. 

Haec  de  quaeflione  hac  ardua,  vero  fimiliora 

videntur. 

•     III.-  Parum  praeflantiae  in  folis  Ideis  re- 'S'"^'^^^*^  ^»- 

periretur,  nifi  adfit  etiam  fcientia,  aut  cognatio--^'"^'^* 


126  t)E  INTELLECTU 

Pars  III.  num  et  connexionum  omnium  quae  inter  eaf- 

S^Y'^  dem  intercedunt  perfpicientia.    Unde  Deo  tri- 

buenda  et  altera  mentis  operatio,  quae  Logicis 

Judicium  dicitur  aut  Scientia  infinita :    ab  om- 

ni  dubitatione,  errore,  ignorantia,  oblivione,  et 

laboriofa  a  notioribus  ad  ignota  eruenda  pro- 

grefTione  immunis,  atque  ad  omnia  pertinens. 

Sclentla  Jlm-       Duplicem  Deo  fcientiam  afcribunt  fcholafti- 

plicis  intelli-  q^   Scientiam  nempe  Simplicis  Intelligentiae,  et 

gen  iae,       vifionis.   Illa  veritates  cmnes  abftradas,  fuam- 

que  naturam  et  virtutes  necefl^arias  perfpicere 

cenfetur  Deus :    Ea  nempe  omnia,  quorum  ne 

vel  ipfam  Dei  Voluntatem  caufam  efl!e  volunt : 

quum  inter  ipfas  in  mente  Dei  Ideas  aeternas 

necefrariae  fuerant  relationcs  aut  nexus  immu- 

tabiles,  quae  in  veritatibus  hifce  aeternis  et  ab- 

ftradis  enunciantur.   Neque  quidem  fibi  fingere 

poteft  quifquam,  cas  veritates  aliter  fe  poffeha- 

bere ;  aut  rerum  naturam  ita  immutari,  ut  pro- 

pofitiones  iftiulmodi  falfae  evaderent. 

Sdentla  vi-       Scientia  vifionis,  a  primo  praefcivifle  cenfe-, 

fisnis,  ^^^  'Dtns  omnes  veritates  abfolutas,  de  rerum 

omnium  Exifte^itiis,  et  mutationibus  quibufcun- 

que  quae  ipfis  eveniunt :    quae  fcil.  ab  ipfius 

decreto  omnes  eventus  regente  pendere  ftatu- 

iintur.    Haec  omnia  igitur  non  in  efFeftis,  fed 

in  fuo  propofito  efficaci,  Deus  perfpicere  cenfe- 

tMr. 


DIVINO.  127 

Quicunque  hoc  duplex  fcientiac  genus  Deo  Cap.  III, 
afcribentes,  utrumque  ad  omnia  pertinere  vo-  v.xv>^ 
lunt,    nullum  alteri  generi,    quam  Scientiam       Scientiae 
Mediam  vocant,  qua  ex  hypothefi  provideat '"^^^'^'^  ""^' 
Deus  quid  adturi  fint  homines,  relinquet  locum.  ^ 
Pro  diveifis  autem  de  Hbertate  fententiis  di- 
verfae  funt  etiam  de  fcientia  divina,  De  even- 
tis  quae  a  caufis  naturaiibus  et  necelTariis  pen' 
dent,  nuUa  controverfia :    de  foHs  caufis  Hbe- 
ris  difputatur.  Qui  Stoicorum  dc  Libertate  fen- 
tentiam  amplexantur,  cenfent,  quod  perfpec- 
tis  omnium  Agentium  ingeniis,  five  naturaHbus 
five  adventitiis,  cognitifque  omnibus  invitamen- 
tis  et  illecebris,  quae  ad  has  aut  illas  adiones 
aUiciant,  una  cum  fubfidiis  omnibus  quae  a- 
genti  fuppetunt,   certum  praefcientiae  divinae 
jadtum  fit  fundamentum  in  quod  innitatur ;  id- 
que  ab  ipfo  Deo,  qui  haec  omnia  fuo  Decreto 
conftituerat.    neque  Dei  fummam  praeftantiam 
pati  cenfent,  ut  divina  fcientia,  nova  cventuum 
obfervatione    indies   augeri,   Deufve    incertas 
de  rebus  futuris  conjefturas  facere  credatur. 

Qui  contrariam  de  Libertate  tuentur  fen-    Penpteti' 
tentiam,  hanc  Stoicorum  dodrinam,  de  Praefci-  <^orum  fen- 
entia  et  Decretis,  in  maHs  etiam  adtionibus  de-  ^^^^^^^  ^^" 
cernendis  et  praevidendis,  Dei  fanditati  et  juf- 
titiae  adverfari  putant,  neque  uHum  virtuti  aut 
vitio  locum  reHnquere.   De  divina  fanditate 


128  DE   INTELLECTU 

Pars  in.cum  certa  omnium  eventuum  praefcientla  et 
K^^Y^StJ  decreto  concilianda,  alius  *  erit  agendi  Jocus, 
ubi  de  operationibus  divinis.  De  virtute  et  vi- 
tio  in  adionibus  certo  provirist  jam  antea  dixl- 
mus.  Hoc  tamen  ipfa  aequitas  poflulat  ut  mo- 
nearaus,  Peripateticae  de  Libertate  rationis  pa- 
tronos  neutiquam  providentiam  ad  omnia  per- 
tlnentem  Deo  denegare ;  neque  omnes  quidem, 
certam  omnium  rerum  praercientiam  negant. 
Quidam  enim  et  hominl  indifferentem  ful  qua- 
quaverfus  fiefcendi,  ncn  obflantibus  quibufcun- 
que  Invitamentis  libertatem  tribuunt ;  et  (imul 
Deo  afcribunt  certam  omnium  adionum  ab  ae- 
terno  praefcientiam :  quae  quidem  nobls  In- 
conftantifFime  dlcl  vldentur.  Alii  eam  Jiber- 
tatem  homlnibus  aiferentes,  praefrade  negant 
aftlones  liberas  certo  fuifTe  provlfas ;  hoc  enim 
£eri  non  poffe  contendunt :  neque  Inde  magis 
qulcquam  omnlfclentiae  dlvinae  detrahi,  quam 
omnlpotentlae  detrahltur,  quum  negamus  De- 
um  efficere  poffe  ea  quae  fierl  nequeunt,  quaeque 
impoffibllla  dicuntur.  Utrlque  tamen  flatuunt, 
Deum  ex  certls  caufis  plurlma  praefcivlffe ;  fem- 
perque  praefentem,  fuaeque  omnipotentiae  con- 
fclum,  fe  omnla,  fua  vi  fublnde  Interpofita,  op- 
time  redhirum  et  adminiftraturum,  a  prlmo  fe- 

*  Part.  IIL  Cap.  ult.  4. 
t  Part.  IL  Cap.  11.  3. 


I 


DIVINO.  129 

€um  flatuine;   atque  femper  perfpeclum  habu-  Cap.  III. 
ifTe,  quoufque,  et  in  quas  partes,  hominum  li-  K^^yKj 
centiam  evagari,  quamque  facile  ipfe  eandem 
reprimere  poifet. 

Quum  tanta  pietate  curaque  religiofa,  ne 
quid  Dei  virtutibus  derogetur,  moveri  videan- 
tur,  contrariarum  in  hac  ardua  quaeflione 
fententiarum  patroni;  a  maledidis,  contume- 
iiis,  iracundis  contentionibus,  et  odiis,  abftine- 
ant,  neque  inter  fe  convicia,  phiiofophia  indig- 
sa,  jaftent. 


I30 

Pars  III. 

CAPUT    IV. 

De  Voluntate  DEI. 

Vohntas  I.  XT^Oluntatem  etlam Deo tribuimus,  nof- 
Vei,  qualis.  trae,  remotis  omnibus  vitils,  debilitate,  et 

imperfe^lione,  limilem :  nequeperfeda  foretna- 
tura  intelligens  quaevoluntatecareret.  NuUita--; 
men  in  Deo  funt  motus  perturbati,  humanls  fl' 
mlles  paiTionibus  ;  nuUus  fenfus  moleftus,  aut, 
aegritudo  :  cum  natura  potentlflima  et  fapien-' 
tlffima  nulii  obnoxla  fit  laborls  in  re  expetlta 
confequenda  defatigatloni,  aut  tlmori  ne  fpe 
fua  decidat  .  2.  Quamvisin  eventibus  externis, 
praefertlm  in  optimo  et  beatiffimo  mundi  ftatu, 
deleclari  cenfeatur  Deus,  non  tamen  inde  vitae 
divlnae  profperitas  perpetua  fit  incerta,  preca- 
Jpfws  leati-v\d.y  aut  a  rebus  pendens  externls :  quum  hae 
iii(Jo  non  ab  omnes,  omnlfque  earum  ftatus,  ab  ipfo  poten- 
extermspen.  ^^^^^^  pendeant.  3  Deo  beatiffimo  vix  quic- 
quam  ex  Philautia  videri  poted:  expetendum, 
quod  fuam  augeat  profperitatem.  4.  Ex  ftabili 
potlus  benignitate,  et  felicitatera  cum  aliis  com- 
munlcandi  voluntate,  Deo  naturali  et  immuta- 
bili,   dimanare  videntur  orania  ipfius  agendi 


DE  VOLUNTATE  DEI.  131 

confilia.  5.  Quaecunque  Deo  per  fe  grata  funt  Cap.  IV. 
aut  expetenda,  eorum  majora,  magis,  et  ma-  V^/v>^ 
xima  quaeque,  maxime  expetuntur.  6.  Deo  li- 
bertatem  omnes  afcribunt,  aft  variam.  Eum 
tamen  quicquam  fuis  virtutibus  innatis  con- 
trarium  velle  poffe  vix  quifquam  dixerit ;  aut 
non  velle  quae  iifdem  conyeniunt,  Non  igitur 
ad  ea  omnia  quae  a  voluntate  ipfius  pendent 
indiiferens,  aut  utrique  parti  a  primo  aequus 
cenfendus  eit  Deus  :  eft  enim  quaedam  etiam 
Dei  voluntas  neceffaria.  7.  Quamvis  in  ipfis 
Dei  confiliis  quaedam  finis  rationem  habeant, 
quaedam  mediorum ;  quum  quaedam  viliora 
aliis  praeftantioribus  infervire  videat :  progref- 
fionem  tamen  a  fine  expetito  ad  media  decer- 
nenda,  noftrae  fimilem,  haud  admittit  divina 
praeftantia :  quae  unico  profped:u  omnia  quae- 
que  cernens,  totam  potius  rerum  omnium  con- 
fecutionera  ftabili  voluntate  fimul  decernit. 

II.  Deum  effe  omnino  Bonum  et  benig-  Jrmnvenia 
NUM,  colligimus  non  folum  ex  naturali  illa  an^-  quae  D 
ticipatione,  quod  foli  boni  f  nt  beati ;    quodque  ^'^'^^^^^  # 
ipfa  benevolentia  maximam  vim  habeat  ad  vi-  ''"""^* 
tam  beatam,   illi  cui  iceft,  parandam,    neque 
alium  quemvis  vitae  beatae  Deo  fummis  opi- 
bus  pollenti  fontem  obftrueret;    fitque  etiam 
per  fe  laudanda,  et  furama  naturae  cujufvis  in- 
Pv    2 


eu}7i 


J32  33E  VOLUNTATE  DEI. 

PrasIII.  telligentis  praeftantia  et  psrfecflio,  cujus  etianr 
\^,t^y>sJ  in  ipia,  fenfus  erit  laetifTinius :    verum  etiani' , 
quod  naturae  praeftantiiTimae,  nuUius  rei  fui?.i 
caufa  indigae,  nulla  occurrere  poffint  in  partem 
contrariam  invitamenta. 

Triplex  intelligi  potefl  agendi  prorfus  ulti- 
mum  confilium  aut  propofitum ;  vel  enim  fibi 
quis  vitam  beatam  paret,  vel  aliis  eandem  ef- 
ficiat,  yel  miferiam  aliis  adfcifcat :  nam  ut  fibi 
quifquam  miferiam  doloremve  adfcifcat,  quia- 
miferia  eil,  intelligi  nequit.  Sibi  vitam  parare 
beatam,  haud  in  omnibus  agendi  confiliis  fpec- 
tare  potefl  Deus ;  neque  miferiis  alios  impli- 
care  ultimo  et  per  fe  appetere.  Deo  talis  ap- 
petltio  naturalis  afcribi  nequit,  cum  ne  vel  mi- 
feriae  fenfum  aut  notionem,  aliter  quam  obfer- 
vatis  iis  quae  rebus  a  fe  creatis  et  imperfeftis 
accidunt,  adipifci  poffit.  Haud  igitur  miferla, 
vel  fua  vel  allena,  a  primo,  Deo  a  natura  fua 
commendata  fuit ;  neque  ulla  natura  concilia- 
tio  eft  eorum  quorum  nullus  eft  fenfus  proxi- 
mus  et  naturalis.  Reftat  igitur  ut  Deo  bonita- 
tem  (ive  Benevolentiam  gratuitam  et  naturalem 
adfcribamus. 

Hac  accedat,  quod,  fi  quicquam  ex  vulga- 
rlum  hominum  nedum  ex  optimorum  ingeniis 
de  uatura  Dei  conjedtari  liceat,   malevolentia 


I 


DE  VOLUNTATE  DEI.  135 

©mnls  et  ira  et  invidentia  eum  cui  infunt  ad  a-  Cap,  IV. 
lio3  confeftim  laedendos,  deprimendos  aut  in-  v^/^y-^^ 
terimendos  flimulat,  quo  peradlo,  per  fe  ceffant 
hae  animi  afFedtiones  moleftae,  neque  amplius 
foveri  folent,  quippe  gaudio  nullo  fenfuve  laeto 
amplius  comitatae :  quum  contra  ingenii  bonitas 
et  benefacicndi  ftudia,  quo  magis  in  beneficiis 
tribuendis  exerceantur,  eo  magis  vigeant  et  au- 
geantur,  ita  ut  ex  iftiufmodi  officiis  infatiabilis 
oriri  poffit  naturae  potentiffimae  voluptas. 

Tota  etiam  mundi  machinatio,  omnia  quae      „    .  ^ 
arte  et  confilio  fabricata  funt;    benigno  <^oi^^^- mundi  fahrl- 
lio  videntur  inftituta,  atque  ad  vitam  et  felici-c,3  hetiigno 
tatem  efficiendam  aut  confervandam  deftinata :  <^onfiUo  exa- 
neque  quicquam  arte  folertiaquevidetur  confti-'^'  ^  ^* 
tutum  in  eum  finem,  ut  dolorem  efficiat  inuti- 
lem  aut  miferiam,    Maligni  confilii,  aut  machi- 
nationis^  invidae  aut  faevae  nulkim  efl  vefligi- 
um;    quod  fub  numinis  mafigni  imperio  fae- 
pius  omnino  in  mundo,  aut  potius  femper,  cer- 
Eere  ficuiffet.  Spedctur  ea  mundi  figuraet  con- 
formatio  quae  Deum  effe  oflendit ;  quam  pul- 
chra,  folers,  et  benigna fit !  quantam  earum  re- 
rum  copiam  fuppeditavit  natura  benigniffima, 
quae  ad  vitam  commode,    immo  jucunde  a- 
gendam  inferviunt !    Ita  hominum,  ita  animan- 
tium  omnium  fenfus  funt  conflituti,  ut  quae  fa- 


134  ^^  VOLUNTATE  DEI. 

Pars  Ill.Iutaria  et  utilla,  ea  fere  omma  fanls  fint  etiam 

y,^yi>^  grata ;    ad  peftifera  autem  declinanda,  fenfu 

incitentur  molefto.      Omnes  a  natura  indti  ap- 

petitus,  ad  fui  cujufque  aut  generum  ccnferva- 

tionem  et  felicitatem  utiles  funt,  immo  neceffa- 

ril.    Acrl  quodam  decori  et  honefti  fenfu,  una 

j  eum  affedtibus  benignis  et  coramunibus,  inci- 

tantur  homines  ut  alii  aliis  prodelTe  velint,  et 

mutua  praeftent  auxilia :    redi  et  honefti  fen- 

fu  laetifTimo  remunerantur,  qui  operam  in  alio* 

rum  felicitatem  ftrenue  navarunt ;    quos  etiam 

gaudio  afHciunt  honeflilTimo  aliorum  omnium 

comprobatio  et  laudatio.    Qul  vero  haec  defe- 

runt  officia,  aut  contraria  agunt,  acri  confcien- 

tiae  fuae  morfu  et  verberibus  caecis  puniuntur. 

Ex  F  Vc'ta'       Majorem  haec  omniavim  habent,  quod  lon- 

th  in  mundog^  longeque  plura  videamus  in  vita  bona  et  lae- 

exfu^eran-    ta,  quam  triftla  et  lugubria  :    ita  ut  in  vita  ma- 

tia.  nere,  fere  omnibus  fit  expetendum  :    atque  his 

ipfis,  quibus  aliquando  e  vita  excedere  exopta- 

bile  videtur,  per  plures  multo  annos  vita  fuerat 

laeta  et  expetenda. 

Quum  autem  in  rerum  coagmentatlone  five 
mundo  vel  optime  conftituto,  debeant  effe  di- 
verfa  anlmantium  genera,  fuperiora  et  inferio- 
ra,  ut  locus  fit  praeclaris  animi  virtutibus  ubi  fe 
exerceant :   excluderentur  enim  commiferatio. 


DE  VOLUNTATE  DEI.  15^ 

ct  beneficientia,  liberalitatifque  opera  praeci-  Cap.  IV. 
pua,  prudentiorumcurae  fagaces,  fortitudo,  ae-  v,^/-\^ 
quanimitas,  patientia,  ienitas,  ctofficiafereom-^^'*^^  NntU' 
nia  gratuira,   (quorum  fenfus  eft  omnium  longe^^''""^-'^"'^' 

laetillimus,  et  memuna  ncundiilima:)    11  nuila         ...    . 

'  -^  '  ra  exigit  op- 

eflet  imbeciilitcis,  nulla  indigentia,  nulia  iiomi-  timum  mun^ 
num  vitia  et  errores  :  quumque  nuiia  of^ch di  0ema, 
honefta  fufcipienda  effent,  nuilus  confiiio,  pru- 
dentiae  et  indullriae  locus,  nifi  ieges  in  reram 
natura  vigerent  generales,  quibus  cognitis,  ra- 
tiones  fuas  poffint  homines  inftituere,  et  ex  cer- 
tis  aftionibus  certosfibi  polliceri  effeftus  et  con- 
fequentia ;  ex  iegibus  autem  vei  optime  infti- 
tutis  quaedam  neceffario  orirentur  mala  :  liaud 
eam  habebunt  vim  quae  confpiciuntur  in  vita 
maia,  ut  probent  mundum  non  fuiffe  a  Deo  bo- 
no  conflitutum.  Fnimvero  fub  Dei  vei  benig- 
niflimi  imperio  mala  ifliufmodi  evenirent.  Atquc 
quidem  quae  cernimus  maia,  multa  iicet  et  va- 
ria,  non  in  ipfa  rerum  machinatione  five  artiiicio 
deflinata  videntur,  tanquam  ipfius  finis  propri- 
us :  verum  ex  materiei  imbeciiiitate,  inferiorum 
agentium  errore,  aut  cafu,  praeter  naturaie  o- 
peris  propofitum  five  fcopum  eveniunt,  fecun- 
dum  leges  omnino  utiles  et  neceffarias. 

Ea  etenim  quibus  non  pauci  premuntur  ma- 
h,  fequi  phne  videntur  ex  ea  rerum  ftrudura 


J36  E)E  VOLUNTATE  D  E I,       M 

pARS  III.  ct  machinatione,  iifque  naturae  legibus,  quae 

V.XVx^  omnino  funt  nece/Tariae  et  utiliiTimae.    Confer- 

MalorumYgin  nequirent  animantium  corpora,  nifi  eaquae 

eaufae  '^«''^- corporis  fabricam  laederent,  ejufve  compagem 
ce,quae etea  ^.^  ,  ,     ,.  „  •   ,  ,     . 

,    .       aiiiolverent,  declmare  et  repeilere,  aCn  doioris 
eum  bonis  a  '^ 

Deo  henmw^^^^^  monerentur  et  fubigerentur :    li  non  fmc 

fernnfiemiaymwlio  labore,  poffint  homines  neceffaria  ad  vic- 

fuaderent,     tura  et  amidum  comparare ;  neque  (ine  majore 

labore  cultior  fieri  poffit  vita:    labor  ipfe  ad 

fanitatem,  ad  vires,  tum  animi  tum  corporis, 

plurimum  confert.    In  artibus  autem  excolen- 

dis,  ufus  et  meditatio  mortalia  acuunt  corda ; 

et  voluptates,  non  labores,  dicenda  funt. 

Senfationes         Quis  autem  contra  naturae  ftudia  fenfufque 

fmkftae,      tam  vehementer  obduravit,  ut  eos  animi  motus 

-^^^^'^'  '^"vituperet,  quibus  aliorum  infortunia  deplora- 

mus,  quibufque  ad  opem  aerumnofis  ferendam 

incitamur,  quamvis  moleftiam  aliquam  fecum 

ferant  ?    Aut  eum  animi  morfum  aut  dolorem, 

quem  ex  criminum  noftrorum  confcientia  capi" 

mus ;   quam  Deus  benignus  vitiorum  medici- 

pam  effe  voluit  ?   Immo,  quis  omnem  damnabit 

iram  et  indignationem,  quibus  nempe,  ad  nos 

noftrofque  et  bonos  quofque  ab  injuriis  tuendos 

incitamur ;    ad  malos  etiam  deprimendos,  bo" 

nofque  ad  altiores  dignitates  promovendos  fli- 

mulamiir  f 


BE   VOLUNTATE  DEI.  137 

■Quid?    quod  ipfa  mors,  a  qua  tam  vehe-  Cap.  IV. 
tnenter  abhorremus,  etiam  necefTaria  videatur,  V.^^v^^ 
£  mundi  totius  habeatur  ratio :   ut  fcilicet  hi  ^ors  etiam 
quos  omnium  vitae  voluptatum  fatietas  ceperat,^-^^^^^"    * 
quique  bene  vivere  nefciunt,  decedant  iis  qui- 
bus  vita  erit  laetior,  quique  ea  decentius  uti 
poffunt.    Neque  quicquam  habet  mors  immatu- 
ra  adeo  tride  et  lu6tuofum,  iis  ipfis  qui  e  vita 
excedunt,  neque  iis  parum  confuluifTe  cenfen- 
dus  efl:  Deus.     Aufert  mors  vitae  voluptates 
quas  expe(5labant :    aft  poft  mortem,  viris  bo- 
nis  aut  laetus  erit  fenfus,  aut  nullus  :    fi  prius, 
quod  et  re(5la  ratio,  et  omnium  gentium  confen- 
fus  afErmat ;    multo  erunt  feliciores  :    fi  pofte- 
rius ;    certe  non  erunt  miferi.     Neque  breves 
morborum  dolores  id  habent  momenti,  ut  cum 
diuturna  fanitate,  crebrifque  vitae  voluptatibus 
compenfari  mereantur.. 

Exiguam  denique  mundl  partem  cernlmus,  ^^^^  ^'<="^" 
pro  brevi  etiam  temporis  fpatio.    In  hoc  angu-^'^^^  ^"^'^' 

,  .     ,         .   ,  .  ,.     ,  vvint  pr.ie- 

JD,  et  m  brevi  hoc  tempore,  vitae  malis  longe    11    *     ■ 
plura  funt  bona;    ita  ut  fere  omnibus  in  vita^^^^  .  aut 
manere,  potius  quam  penitus  interire  praeflabi-  cum  ih  ron- 
lius  fit ;  omnifque  rerum  machinatio  benignum'^^^^""^"^* 
odendit  artificis  fummi  c onfilium.    Mala  pluri- 
ma,  etiam  in  hoc  aevo,  magnas  videmus  alTerre 
utilitates:    quod  hominum  fcelera  faepe  cohi-? 
S  * 


138  DE  VOLUNTATE  DEt* 

Par  s  III.  beant  et  puniant ;  proborura  virtutes  exerceant   Jj 
V-^V^-'  et  augeant ;  hominum  mentes  a  rebus  externis,     ' 
et  voluptatibus  vilioribus,  ad  interna  et  vera 
bona  convertant.     Hinc  certe  fit  vero  fimiili-    9 
mum,  ea  etiara  mala,  quorum  nullum  nunc  cer- 
nimus  ufum,  ad  feculorumventurorum,  mundi- 
ve  partium  a  nobis  remotiorum,  aut  ad  univerfi 
profperitatem  et  perfeflionem  fuiffe  deftinata.    j 
Ex  iis  certe  neutiquam  efficietur,  mundi  admi-    " 
niftrationem  efTe  invidam  aut  malignam. 
Dfus  eji  op-       Si  igitur  Deus  fit  benignus,  animantiumque 
timus.  omnium  felicitatem  appetens ;  major  eorum  fe- 

licitas,  minori  anteponetur.  Quantumvis  igitur 
non  pauci  haud  levibus  laborent  in  malis  ;  cum 
tamen  Deus  idem  fit  potentiffimus ;  concludi- 
,raus  omnia  optime  In  initio  fuifle  conflituta,  at- 
que-in  optimo,  qui  fierl  pofHt,  flatu  confervarl ; 
fpe6lato  fcilicet  toto  mundo,  omnique  ejus  per 
omnia  fecula  adminiflratlonef . 
Betjujlltia,  m.  Cum  ipfa  bonitate  connexa  efl  Juflltia, 
ejufque  pars  quaedam  merito  cenfetur.  Juflitia 
alia  in  commercils  vlget,  alia  in  clvltatls  redlio- 
ne :    haec  autem  fola  Deo  tribuenda :   cujus  i- 


f  De  tota  hac  quaef- 
tlone  iegantur,  Leibnitii 
Theodicea,  Comit.  de 
Shaftesbury    Rhapfodia, 


Sam.  et  Johan.  Clerici, 
Orationes  Boyleanac,  a- 
liorumque,  contra  Mani- 
chaeos  Difpntationes. 


D  E  V  O  L  U  N  T  A  T  E   D  E  r.  139 

dem  eftofficium  quod  etiam  bonitatis :    quum  Cap.  IV, 

in  legibus  ad  mores  pertinentibus,  omniaque  ^.•Vv^ 

honefta,  totique  mundo  profutura  jubentibus, 

condendis  et  promulgandis  ipfa  Bonitas  fe  exe- 

reret ;    exigeretque  etiam  ut  validis  fanflioni- 

bus  hae  leges  muniantur,  quo  magis  in  oilicio, 

debitoque  obfequio  contineantur  omnes,  inde- 

que  oritura  felicitate  fruantur.    Quoque  majo^ 

lit  harum  legum  vis  in  communem  lehcitatem, 

exigit  eadern  five  Juftitia  five  Bonitas,  ut  fine 

iniqua  ulla  in  malos  induigentia,  aut  gratia  toti 

Dei  civitati  nocitura,  poenae  legibus  dcfinitae 

irrogentur. 

Sanditatis  divinae  fere  eadem  quae  Bonita-  et  SanHliasi 
tis  et  Juftitiae  eft  natura ;  quod  fcil.  Deus  om- 
nia  optima  voiens  et  toti  mundo  confulens,  om- 
ni  prava  aut  iniqua  cupiditate  immunis  fit ;  at- 
que  in  fuis  virtutibus,  iifque  omnibus  qui  fibi 
fimiles  funt  deled:etur,  et  contraria  damnet  et 
averfetur. 

IV.  Quumque  nulla  fit  dubitandi  c2i\jL{ci^T)eusverax'i 
quin  Deus,  ultra  communem  nuturae  fortem 
homines  plurima  docere,  iifque  fuam  volunta- 
tem  declarare  pollit :  Ex  eo  quod  et  optimus 
fit  et  fapientiffimus,  qui  neque  ipfe  falli  potefl, 
neque  homines,  ubi  ipforum  interell  ne  decipi- 
antur,  fallere  velle ;  colligimus  Deum  in  Dic» 
tis  Promiflifque  fervandis  effe  veracem. 

s  a 


I40  DE  VOLUNTATE  t^tt. 

Pars  III.  V.  Ex  reliquis  omnibus  Dei  virtutibus, 
V-^^VN^  colligimus  eum  efTe  Beatiilimum.    Dei  autem 

et  hcatiii,  y\^^  beata  neutiquam  a  rebus  externis  pendere 
poteft :  quum  hae  omnes  ab  ipfo  pendeant, 
r,x  fe  potius,  fuarumque  virtutum  confcientia, 
optimoque  mundi  univerfi  ftatu,  quem  fua  vir- 
tute  conftituit  et  confervat,  Deo  optimo  et  be- 
nigniiTimo  fumma  oriuntur  et  immutabilia  ga'j- 
dia. 


i 


Cap.  V. 
C  A  P.    V.  ^^'V^ 

De  Operationibus  DEI. 

1.  j  "\E  Operationibus  Dei  licet  exigua  fit 
^^  noftra  notitia,  haecbreviter  in  univer- 
fum  dicenda :  quod  nullis  laborent  defe^tibus 
aut  vitiis ;  ipfiufque  confilium  et  voluntatem 
fequantur,  atque  idcirco  liberrimae  fmt ;  quam- 
tis  nihil  velle  poifit  Deus  quod  ipfi  fapientifli- 
mo  non  optimum  videatur,  Nunquam  de  fpe 
fua  aut  propoiito  decidit  Deus,  nunquam  conii- 
lia  mutat :  nihil  ei  volenti  obflare  poteft,  aut 
confilia  ipfius  impedire,  ubi  quicquam  eflicere 
fecum  flatucrat :  ipfms  potentia  fine  ullo  labo- 
re  molefto  fe  exerit :  nihil  eo  invito  fieri  po- 
teft,  nihil  improvifum  evenire  :  neque  ab  uHa 
caufa  externa  vim  fuam  mutuatur,  aut  ejufdem 
auxilio  indiget,  ubi  fine  aliorum  interventu 
quicquam  fieri  expetit.  Quae  tamen  inter  fe 
repugnant,  ea  fieri  non  poffe,  antea  diximus*. 
An  autem  praeter  ipfam  Dei  voluntatem,  inter- 
veniat  adio  quaedam  diverfa ;  an  contra  ipfuni 
velle  per  fe  fit  efficax,  nihil  pro  comperto  affir- 
mare  licet. 

*  Part.  III.  Cap.  III.  i. 


^^2  De  Operationibus  Dei. 

Pars  III.  n  Ex  iis  quae  de  bonitate  divina  antea 
K,,y\^>^  dida  funt ;  haud  improbanda  videbitur  fenten- 
Bonitas  ejl  tia,  quae  ftatuit,  fumma  fua  et  pura  bonitatc 

cperationum  ^Q^^Q^^^  Deum  optimum  maximum,    mun- 

divinarum      ,         ,  •       r  •   r  r 

dum  hunc  univerlum,  ejulque  partes  qualquc 

efFecifTe ;   ut  aliis  a  fe  rebus  vitam,  perfedtio- 

nem,    et  felicitatem   impertiret ;    neque   alia 

quaecunque  admififfe  in  mundo  mala,  quam 

quae  huic  fini  videbantur  neceifaria;   utpote, 

cum  bono  praeponderante  connexa. 

Inter  Dei  operationes,  primum  occupat  lo- 

cum,  '  rerum  a  fe  diverfarum  effedlio,  quae  an- 

*  tea  nullae  fuerant.'  quae  Creatio  appella- 
tur,  eaque  prima,  Secunda  dicitur  Crea- 
Tio,  quae  *  materiae  primas  induxerat  formas; 

*  atque  ex  materia  per  fe  haud  idonea  fpecies 

*  effecerat.'  Creatio  prima  videtur  Dei  folius 
effe  opus.  Neque  cuiquam  incredibile  videatur 
Deum  fua  vi  effeciffe  ut  res  quae  antea  non  fue- 
rant,  effe  incipiant ;  licet  nihil  fimile  vi  huma- 
na  fieri  poflit.  Perpendatur  enim  quantulus  fit 
homo ;  quamque  in  ipfis  rerum  naturis  perfpi- 
ciendis  caecutiat;  ita  ut  vix  magis  intelligat 
quo  modo  ipfe  fuas  revocet  ideas,  eafque  varie 
mutet;  quo  modo  novos  motus  in  animo, 
aut  in  corpore  fuo  antea  quiefcente,  fufci- 
tet. 


De  Operationibus  Dei,  14* 

An  autem  natura  ab  omni  aeternitate  ac-  Cat.  V, 
taofa  a  primo  etiam  quicquam  efFecifle  poterat,  v.«^vXi/ 
ita  ut  rel  creatae  duratio,  omne  tempus  lini- 
tum  anteceflerit,  nemini  forte  ex  ipfa  rerum 
natura  fatis  eft  exploratum  :  quod  fme  fine  res 
creatas  confervare  valeat  Deus,  nulla  eft  dubi- 
tandi  caufa. 

Qualem  autem  Del  vim  exigant  res  creatae  ConfervatUi 
ut  permaneant,  haud  fatis  conftat:  an  fcili- 
cet,  eadem  vi  continua  egeant  qua  et  effe  coe- 
perant:  an  vero,  ea  naturae  flabilitas  ipfis  a 
primo  tributa  fuerat,  ut  durare  per  fe  poffint, 
nifi  divlna  vi  rurfus  intereant.  Incertum  itidem 
an  vi  quadam  divina,  vel  femper  continuata, 
vel  certa  lege  fubinde  interpofita,  efEciantur  hi 
corporum  attra6lus,  motuumque  communlca- 
tlones  quas  cernimus ;  an  contra,  ipfis  cor- 
poribus  a  primo  ea  vis  tributa  fuerat,  cumque 
ipfis  confervata.  Hoc  tamen  omnino  certum 
eft,  Deum,  qui  efTe  rebus  ipfis  dcderat,  pofTe 
etiam  eas  cum  velit  perdere ;  earumque  dura- 
tionem  et  vim  omnem  Deo  acceptam  effe  refe- 
rendam. 

III.  Deum  provldentla  fua  mundum  adml-  Dei  provU 
niftrare,  iifdem  fere  ratlonibus  colligimus,  c^M^iQ^entla otnni* 
Deum  effe  oftendunt.  Neque  credibile  eft  natu-  ^'^i""^"^' 
ram  praeftantillimam,  omni  fapientla,  bonitate 


V44  ^^  Operatiokibus  DEr. 

P,ARS  III.  et  potentia  ornatum,  de  mundo  ejufque  parti- 
O^VN^  bus,  iis  praecipue  quae  ratione  funt  praeditae, 
tantaeque  felicitatis  aut  miferiae  capaces,  quaf- 
que  omncs  tanta  arte  et  folertia  fabricaverat, 
fecuram  elTe  poire :  eafque  caecae  fortunae  vex- 
andas  commLttere. 

Atque  infaper,  quum  omnia  quae  eveniunt 
a  caufa  aliqua  adaequata  fint  efficiunda;  ni- 
hil  enim  effici  poiTe  videtur  nifi  a  caufa,  quaq 
vd  per  fuam  naturam  et  indolem,  (una  cum  re- 
rum  fpecie  objedla,  ubi  de  caufis  liberis  eft 
fermo;)  vel  per  vim  aliquam  externam,  ad 
hoc  nunc  efficiendum  permoveatur  :  quippc 
manente  indifferentia,  nihil  efficietur,  nifi  For- 
tunae  aut  Cafui  tanquam  rebus  veris  efficienti^ 
aliqua  tribuatur  :  hinc  non  immerito  colligen- 
dum  putant  viri  quidam  dofti,  omnia  per  cer- 
tas  fieri  caufas,  quae  certa  lege  ab  aliis  prius 
movebantur,  quaeque  nos  retro  inveftigantes 
tandem  ducent  ad  caufam  omnium  primam; 
quae,  prout  fibi  a  primo  vifum  eft,  totam  re- 
rum  mutationumque  feriera,  earumque  caufas 
omnes  conftituerat.  Neque  pietatis  invitamenta 
tollet  haec  do6lrina,  (ive  omnia  legibus  certis  a 
primo  conftitutis  evenire  dicantur ;  five  vi  divi- 
na,  fecundum  aeterna  ipfius  confilia,  fubinde 
interpofita:    dummodo  utrobique  hoc  tenea° 


Be  Operationibus  Djet,  14^ 

iiiuSj  vlrtutum  vitlorumque,  quae-in  am*manti-  Cap.  V. 

bus  ratione  praeditls  exftitura  praeviderat  De-  K^^^^y^ 

us,  in  mundi  regendi  confilils  habitam  fuifle  ra- 

tionem,  iifque  rerum  eventus  fuifTe  accommo- 

datos. 

Quumque  nlhil  Deo  infcio  aut  Invito  acci-  ^aefllo,  de 

dere  poffit ;    qui  fcilicet  omnium  rerum  natu-  decretomm 

ras,  vires,  mutationes,   et  nexus  inter  fe  om-  °^^^"^  /"^^^" 

^     .  .       .      ciditur. 

nes,  mimo  omma  quae  nen  poterant,  unico  m- 

tuitu  perfpexerat;   non  putandum  eft  Deurn» 

more  hominum,   diverfa  diverfis    temporibus 

appetentem  aut  decernentem,  primo  finem  pro- 

ponere,    atque  deinceps  rationes  finem  confe- 

quendi :    verum  potlus  fimul,  unico  ftablli  de- 

creto,    eam  integram   omnium  rerum  feriem 

quae  fibi  optima  videbatur,  decernere  et  effi- 

cere.    unde,  omnis  de  ipfius  decretorum  ordine 

quaeftio  praeclditur.   Hoc  tamen  non  obftante, 

quaedam  a  Deo,  propter  fc  expeti  merito  di- 

cuntur ;  quaedam  propter  alla,  tanquam  medla 

aut  fubfidia.     Neque  ex  Phyfica  excludendac 

funt  caufae  quae  vocantur  finales. 

IV.  De  caufarum  naturallum,  quae  vocan-     Dc  Jlhens 

tur,  efficlentla,  aut  de  raundi  corporei  motlbus  ^tfioiiihus 

et  mutatlonibus,  quo  modo  a  Deo  regantur,  "'^""  ^"^^' 

nulla  eft  controverfia ;    quippe  quae  fequuntur 

caufas  quafdam  legefque  necelTarias  a  Deo  con- 

T 


©E   OpERATfOMtBUS  DeI. 

ftltutas.   Qua  tamen  ratione,  ad  caufarum  lib^- 
rarum  adllones,    praecipue  vitiofas,   pertineat 
certa  providentla,  haud  facile  ita  expedlri  po- 
teft,  ut  non  in  Deum  adionum  turpium  crimen 
aliquod  conferatur.    In  a6lionibus  honeftis  re- 
gendis  et  determinandis,  non  metus  eid:  ne  ni- 
mium  Deo  tribualur:    qui  fcilicet,  vel  quod 
naturalem  aliquam  cuique  dederat  virtutis  in- 
dolem,   eamque  confervet  fubjec^am   legibus 
quibufdam  naturalibus,  quae  eam  vim  habent 
in  agentia  etiam  libera,  ut  ex  certis  caufis,  cer- 
to  modo  eorum  mutentur  afFedus  et  ingenia ; 
vel  quod  certa  invitamenta,  certas  boni  aut  ma- 
li  fpecies  ipfis  objecerat ;    aut  inftlncftu  demum 
divino,  fupra  naturae  fortem,  quofdam  ad  ho- 
nefta  omnia  incitet ;    '  omnis  honefti  et  lauda- 
*  bilis  fons  et  origo'  jure  cenfeatur.   Malarum 
vero  adionum  regimen  non  adeo  facile  explica- 
tur.    Ad  eas  quidem  fimili  quadam  tatione,  ex 
rebias  objedlis,  ipfaque  fua  indole,  certa  lege 
permoventur  bomines  :    atque  has  omnes  adio- 
num  caufas  rato  ordine  Deus  conftituiile  cen* 
fetur.    Quum  tamen   eas  tantum   permittat, 
quas  perfpicit  effe  toti  fyflemati  utiles  aut  ne- 
cefTarias  ;    neque   hominum  pravitatem  latius 
evagari  finat,   pro  fua  benignifTmia  in  omnes 
voluntate :   quocunque  demum  pravo  afFeda 


De  Operationibus  Dei.  147 

kcitentur    ipfi    homlnes    ad   a6tIones   malas,    Cap.  V. 
fan6ti/Iimo  tamen  confilio  et  benignillimo  eas  ^^<y>sJ 
permittit  Deus,  in  totius  fyftematis  perfedtio- 
nem.    Iq  Deum  igitur  nulla  turpitudo  confe- 
renda. 

Neque  enim  aiiquld  vltlofi  in  eo  contine-  Deus  ab  om- 
tur,  quod  naturales  erga  bona  inferioara  appe-  ^^  "^^^^^  ^^~ 
titus  et  neceflarios,  cuique  dederat  Deus  :  ne-  "'^'"^* 
que  ideo  excufabiles  funt  homines ;  quum  cui- 
vis,  qui  ferio  eadem  perpenderit,  graviora  de- 
dit  Deus  ad  honefta  omnia  invitamenta ;  fen- 
fumque  eorum,  et  appetitum  hominibus  in- 
feruit,  cujus  ope,  fi  id  ipfis  cordi  effet,  humi- 
liores  appetitus  regere  et  reprimere  pofient. 
Neque  Deo  vitio  vertendum  eft,  quod  pro  faa 
larga  bonitate,  Naturas  etiam  inferiores,  qui 
depravari  pofiAint,  et  ad  vitia  fle^Sti,  creave- 
rat :  quum  hoc,  ut  antea  diximus,  mundi  fta- 
tus  perfediflimus  exigere  videatur:  atque  ex 
ipfis  eorum  vitiis,  commoda  et  utilitates  longe 
praeponderantes,  toti  rerum  univerfitati,  Deus 
folertiffimo  fuo  confilio  excerpere  atque  edu- 
cere  ftatuerit, 

Neque  in  provldentla  explicanda  opus  eft,  De  praecur- 
cum  fcholafticis,   varias  et  a  fe  diftinte  Vdfuet  conctir' 
adliones,  cuique  hominum  adioni  conjunger$,j'^*. 
^uas  Praecurfus  five  Praemotiones  et  Gpncur» 
T  2 


148  De  OperationibusDei, 

Pars  III.  fus  appellant :  quae  cum  faniflitate  divlna  haud 
V.^V^s^  facile  conciliari  pofTe  videntur.  Quicquid  enim 
de  motibus  externis  dicatur;  in  ipfis  animi 
motibus  vix,  ac  ne  vlx  quidem,  actionis  natura 
phyfica,  a  morali  ita  feparari  potefl,  ut  illius 
Deus  caufa  fit  efficiens,  hujus  autem,  homines. 
Quicquid  item  In  datis  quibufvis  adjunflis,  ad 
exercitium  a<5lionis  permovet,  etiam  ad  fpe- 
eiem,  ut  loquuntur,  impellit, 

Neque  dixerint  qui  fententiae  Stolcae  ad- 
verfantur,  plurlma  adeo  parva  et  vIHa  effe,  ut 
Dei  cura  plane  indigna  videantur.  Ex  mini- 
mis  enim  faepe  maxlma  pendere  vldemus; 
neque  parvis  tantum  juvantur  magna,  fed  la 
ils  omnls  eorum  fpes  faepe  vertitur.  Salem 
igltur  in  contrarla  fententia  deridenda  ne  coa- 
fumant. 

Haec  autem  quam  dixlmus  providentiae  ra- 

tio,  ut  naturae  fimplicltatem  redolet,  Ita  Deo 

dignior  videtur  illa,  quae  Deum  a  primo  pluri- 

morum  eventuum  infcium  flatult,  femper  prae- 

fentem  vero,  nova  fublnde  capere  confilia,  prout 

ipfae  res  et  eventus  novi  ipfi  exlgere  viden- 

tur. 

rt    j-  '  •      V.  Deum  lure  fibi  adro2[are  in  res  omnes 
jus  aivini  J  o 

Dominii  et   Imperium  aut  Majestatem,  ex  ipfis  Dei 
Majejiatis.  perfedionibus,   fapientiae  nempe,  et  bonitate 


De  Operationibus  Dei,  i^^ 

fumma  conficitur:  quae  oftendunt  hoc  impe-  Cap,  V. 
rium  omnibus  profuturum,  atque  idcirco  om-  \.yy>^ 
nium  fuiFragiis  QffQ  comprobandum  Utilitatis 
autem  invitamcnta  validilTima,  quibus  homines 
ad  obfequium  moveri  poirunt,  ex  Dei  omnipo- 
tentia  petuntur,  quae  omnem  contumaciam  poe- 
nis  graviflimis  coercere  poteft.  Quae  vero  ra- 
tiones  oftendunt  decorum  efie  omnino  et  pul- 
chrum,  ut  Deo  in  omnibus  morem  geramus,  et 
omnem  contumaciam  cfle  deteftandam ;  petun- 
tur  a  beneficiis  innumeris  in  nos  collatis  a  Deo, 
qui  nobis  vitam  dederat,  et  fpiritum  et  om- 
nia. 

VI.  QuuM  denique  doceat  ipfa  ratio,  ipof' Deus,  fupra 
fe  Deum,  fi  modo  voluerit,  viros  fuo  rmmine  naturae  for- 

afflatos  plurima  docere,  quae  alioquin  homines  ^^'^  commu- 

t  ^  •rr    ^        ^  •'    r  •  r  nem,  fuam 

latuillent;    et  cum  ns  lua  communicare  comi- .   ,.   •' 

tndicare  fo- 
ka  et  propofita;  eorumque  mmilterio,  leges  et^^-^  volunta- 

vitae  inftitutionem  humano  generi  promulgare :  tejn. 

iquod  et  revera  eveniffe,  narrant  hiftorici  fide 

digniflimi :   non  a  philofophia  alienum  erit  in- 

quirere,  qua  demum  ratione  pofiint  hi  viri  affla- 

ti,  apud  alios  ejus  rei  facere  fidem.   Ipfos  enim 

praefentiae  numinifque  fui  proxime  pariter  con- 

fcios  certofque  Deus  efficere  poteft,  ac  fui  co- 

gitantis  quifque  confcius  eft. 

Nos  quidera  vix  alia  hoc  fieri  ratione  intel- 


ks^  ^^  Operationibus  Dei. 

Far s  III. ligere  poflumus,  quam  (i  Deus  ipfis  futuros  if^ 

V>^VN»-/  tiufmodi  eventus  praedixerit,  qui  nulla  homi- 

^ihus  ra-  num  prudentia  aut  folertia  praefciri  poterant : 

ttombus  fides  ^y^^  ipfis  det  vim  miracula  edendi,  vires  huma- 

^  fj-f  nas  longe  fuperantia.   Dei  attributa,  quae  fcire 

noftra  praecipue  intereft,  funt  Sapientia,  Poten- 

tia,  et  Bonitas.   Sapientiae  divinae  indicia  da« 

bunt  vaticinia,  et  potentiae  miracula.    Mira- 

CULUM  fruftra  dixeris,  "  opus  fola  Dei  omni- 

'^  potentia  eiiiciendum :  "  quia  nemo  eoufquc 

exploratas  habet  omnium  rerum  creatarum  vi- 

res,  ut  hoc  aut  illud  a  folo  Deo  efte  effedtum  af- 

firmare  polHt.    Hac  igitur  defcriptione  fimus 

contenti,  *  quod  Miraculum  fit  opus  prae- 

*  ter  communem  rerum  tenorem,  vires  huma^ 

*  nas  longe  fuperans  ;    hominis  tamen  juffu, 

*  aut  ejus  voluntate  editum;  aut  in  ejus  falu- 
'  tem,  et  apertam  utilitatem.'  Hujufmodi  e- 
nim  ubi  eduntur  ab  homine  miracula,  ut  fe  nu- 
mine  effe  afflatum  fidem  faciat,  plane  oftendunt, 
naturam  aliquam  fuperiorem  huic  rei  fe  immif- 
cere,  Qualis  vero  fit  ea  natura  potentior,  an 
bona  et  benigna,  Deus  fcilicet  ipfe,  vel  jufiii 
Dei  angelorum  aliquis  bonorum;  an  contra 
Daemon  aliquis  invidus  et  malitiofus ;  ex  ip- 
fis  legibus  et  morum  inftitutionibus  promujga- 
tk  conftiterit  •  quae  fi  fanda  fint,  et  hominum 


De  Operationibus  Dei.  i^^j 

fellcitati  confulentla ;  eorum  nuncium  aut  pro-  Cap.  V, 
mulgatorem  miracula  patrantem,  merito  credi-  K^yy^iJ 
mus  divino  nujtnine  fuifle  afflatum.    unde  et 
Theologia  naturalis  nos  ducet  ad  re- 
VELATAM,  quae  dicitur,  ampledendam. 


F    I    N    I    S.